چاره‌ای برای کـم‌بینـایی
چهارشنبه 20 دی 1402
بی‌گمان موهبت دیدن آنقدر برایمان بدیهی و عادّی شده که تا خود دچار کاهشِ دید نشویم، یا مشکلات روزمرۀ فردی کم‌بینا یا نابینا را از نزدیک لمس نکنیم، شکرمان از شکوه این نعمت گرانقدر ادّعایی بیش نیست.
آنان که به زعم استاد سخن سعدی شایستۀ نام آدمی‌اند، غمناک از محنت دیگران و بی‌قرار از درد دردمندان، شکر نعمت را نه‌فقط در به‌کارگیری درست، که در کمک به همنوع محروم از آن نعمت یافته‌اند. چه خوب است با وسایل و روش‌های کمک‌بینایی‌ای آشنا شویم که به افراد کم‌بینا و بعضاً نابینا توانایی تعامل مؤثّر و استقلال بیشتر در ارتباط با دیگران و محیط اطراف هدیه می‌کنند. در ادامه به این روش‌ها و وسایل می‌پردازیم:
1. افزایش روشنایی: گاهی وجود یک منبع نور متمرکز مثل چراغ پایه‌دار یا افزایش تعداد و شدّت نور لامپ‌های یک محل بدون نیاز به درمانی اضافه، فرد کم‌بینا را قادر به انجام امورات مطلوب خود، ازجمله مطالعه می‌کند.
2. جلوگیری از پخش نور: شاید باور کردنش سخت باشد که یک مقوای تیره با شکاف باریکی در وسط آن -که روی سطور کتاب قرار گرفته- با جلوگیری از پخش نور یک وسیلۀ کمک‌بینایی ساده امّا مؤثّر برای برخی از کم‌بینایان است.
3. افزایش تمایز تیره و روشن: مثلاً استفاده از ظروف روشن با سفرۀ تیره برای فرد کم‌بینایی که مایل به صرف غذا بدون نیاز به کمک دیگران است.
4. کاهش فاصله: روشی ساده برای ایجاد بزرگنمایی و بهبود کیفیت دید در کم‌بینایان با روش محاسبه‌ای ساده، مثلاً اگر فاصله نصف شود، بزرگنمایی دو برابر خواهد شد و... .
5. علائم راهنما: به شکل ابتکاری و با رنگ‌های تند و واضح که مکان‌ها و وسایل حسّاس و مهم را برای یک فرد کم‌بینا مشخّص می‌کند.
6. ذرّه‌بین: ساده‌ترین وسیلۀ اپتیکی برای افزایش بزرگنمایی و کمک به کم‌بینایان محسوب می‌شود که انواع مختلفی از آن موجود است، مانند ذرّه‌بین دستی، ذرّه‌بین پایه‌دار (ایده‌آل برای زمانی که فرد کم‌بینا نیاز به آزاد بودن دست‌ها دارد، مثلاً برای نوشتن)، گوی و خط‌کش مطالعه و عینک‌های مخصوص با شمارۀ بالا.
7. تلسکوپ‌ها: برای ایجاد بزرگنمایی در دور و عموماً برای بهبود کیفیت دید تلویزیون استفاده می‌شوند. معمولاً به دلیل محدودیت میدان دید حرکت با آن‌ها دشوار است. انواع خاصّی از آن با عنوان تله‌میکروسکوپ برای ایجاد بزرگنمایی در فاصلۀ معمول مطالعه به‌کار می‌رود. در مواردی خاص انواع مینیاتوری آن نیز به جای لنز داخل چشمی و در روشی مشابه عمل آب مروارید داخل چشم پیوند زده می‌شود.
8. درشت‌نماهای الکترونیکی: انواعی از آن به شکل موشواره (موس) با اتّصال به صفحۀ نمایشگر بزرگ، درشت‌نمایی مطلوبی با فاصلۀ کاری مناسب و میدان دیدی وسیع فراهم می‌کنند. در انواع جدیدتر صفحۀ نمایش و دوربین در یک مجموعۀ قابل حمل و نقل شبیه یک تبلت، ابزاری مدرن با قابلیت‌هایی متنوّع برای مددجوی کم‌بینا فراهم می‌سازد. قیمت بالا یکی از موانع فراگیر شدن این وسایل محسوب می‌شود.
انواعی از این وسایل که مانند دوربین مدار بسته عمل می‌کنند به شکل عینک‌های واقعیت مجازی نیز وجود دارد.
9. کتاب‌های درشت‌نویس، بریل و کتاب‌های صوتی: اولی برای کم‌بینایان، دومی یعنی الفبای برجستۀ ابداعی لویی بریل خاصّ نابینایان و کتاب‌های صوتی یا گویا قابل استفاده برای هر دو گروه هستند. جالب است بدانید که براساس برخی اسناد خطّ بریل فارسی در سال 1305 توسّط ارنست یاکوب کریستوفل، کشیش نابینای آلمانی ابداع شد و به کمک محمدعلی خاموشی، دبیر تبریزی تکمیل شد.
10. ابزار گویا: مانند ساعت و ماشین حساب گویا و نمونه‌های جالب‌تر این قبیل ادوات مثل عینک گویا و دستگاه کتابخوان که به وسیلۀ آن فرد نابینا یا کم‌بینا می‌تواند متون چاپی را به شکل شنیداری مرور کند.
11. فیلترهای رنگی: اکثراً به رنگ کهربایی و زرد و برای بالا بردن تمایز دید سایه‌روشن افراد کم‌بینا و به شکل عینک استفاده می‌شوند.
ساده‌ترین وسیلۀ اپتیکی برای افزایش بزرگنمایی و کمک به کم‌بینایان محسوب می‌شود که انواع مختلفی از آن موجود است، مانند ذرّه‌بین دستی، ذرّه‌بین پایه‌دار (ایده‌آل برای زمانی که فرد کم‌بینا نیاز به آزاد بودن دست‌ها دارد، مثلاً برای نوشتن)، گوی و خط‌کش مطالعه و عینک‌های مخصوص با شمارۀ بالا.
12. آرگوس 2: دستگاهی برای درک کلّی محیط به شکل نقاط تاریک و روشن به‌خصوص برای مبتلایان به بیماری شب‌کوری پیشرفته که دید خود را به‌طور کامل از دست داده‌اند. این وسیله از سه قسمت تشکیل شده: یک دوربین، دستگاهی برای تبدیل تصاویر به پالس‌ها و پیام‌های الکتریکی و یک تراشۀ بسیار ظریف که در داخل چشم پیوند زده می‌شود و پیام‌های الکتریکی دستگاه را از طریق فیبرهای عصبی چشم خود فرد به محلّ ادراک آن یعنی مغز می‌رساند. پیوند ماشین - انسان مثل فیلم‌های علمی تخیلی این تکنولوژی را شایستۀ نام چشم بیونیک کرده است.
13. عصای سفید روباتیک: یک عصای سفید با انتهای متّصل به یک گوی موتوردار است که ضمن اتّصال به نقشۀ گوگل از طریق رایانه‌ای کوچک امکان مسیریابی اتوماتیک را به فرد نابینا می‌دهد.
14. نرم‌افزارهای مخصوص نابینایان و کم‌بینایان: با گسترش و نفوذ رایانه‌ها، گوشی‌ها و تبلت‌های هوشمند، همچنین در پاسخ به نیاز مددجویانی که مشکلات عمدۀ سیستم بینایی دارند، نرم‌افزارهایی برای استفادۀ راحت‌تر ایشان از رایانه‌ها عرضه شده که یکی از آن‌ها سایت‌کیوز با قابلیت درشت‌نمایی تصاویر و خواندن متون صفحه نمایش است.
دانش بشری تنها برای بهبود کیفیت زندگی انسان‌های سالم یا پیشگیری و درمان بیماری‌ها توسعه‌نیافته و تلاش‌هایی تحسین‌برانگیز برای بازگشت به زندگی عادّی و تعامل بی‌نیاز از کمک دیگران برای معلولان در جریان است. هرچند دسترسی به همۀ تکنولوژی‌های پیش گفته در حال حاضر در کشور مقدور نیست. اگر فرد کم‌بینایی را در اطرافیان خود می‌شناسید، با آگاهی از وجود روش‌هایی برای کمک به توانمندسازی وی و با صلاح‌دید پزشک معالج می‌توانید از مشاورۀ کارشناسان اپتومتری بدین منظور استفاده کنید.
انتخاب و آموزش روش استفادۀ صحیح از این وسایل باید توسّط فردی ماهر و مطّلع انجام شود؛ وگرنه عدم کارایی هر یک از وسایل یاد شده به دلیل استفادۀ نادرست از آن منجر به ایجاد حسّ ناامیدی و بی‌اعتمادی به دیگر وسایل کمک‌بینایی در مددجو خواهد شد.
