دلایل جوش صورت و درمان آن
دوشنبه 10 اردیبهشت 1403
عوامل مؤثّر در ایجاد آکنه!
عوامل متعدّدی در ایجاد جوش صورت نقش دارند. مهم‌ترين عامل افزايش ترشّحات غدد چربي يا همان غدد سباسه است که به‌خصوص در صورت، سينه و پشت تمرکز دارند. با افزايش اين ترشّحات و انسداد مجاري غدد به‌تدريج عوامل ميکروبي و التهاب نيز اضافه شده و علائم آکنه پديدار مي‌شود. این علائم ممکن است از چند جوش سرسیاه کوچک تا جوش‌های متعدّد چرکی متفاوت باشد. در ادامه به سایر عواملی که در بروز آکنه نقش دارند، اشاره می‌شود:
• ارث: آکنه در میان افرادی که سابقۀ خانوادگی آن را دارند، شایع‌تر و شدیدتر است.
• تغذیه: از نظر تاریخی رابطۀ بین رژیم غذایی و جوش صورت بسیار مورد بحث و مناقشه است. بین سال‌های 1930 تا 1960 تصوّر عمومی بر این بود که مصرف برخی مواد مانند شکلات، شیرینی و غذاهای چرب جوش صورت را بدتر می‌کند. پس از تحقیقاتی که در آن سال‌ها انجام شد و رابطه‌ای بین رژیم غذایی و جوش صورت پیدا نشد، برای بیش از نیم قرن این رابطه همچون افسانه تلقّی شد و پزشکان اغلب منکر نقش غذا در بروز آکنه شدند. امّا طیّ سال‌های اخیر دوباره این بحث داغ شد و پژوهش‌های جدیدی در این زمینه انجام گرفت.
از میان موادّی که ممکن است در بروز آکنه تأثیر داشته باشند، نقش دو مادّه پُررنگ‌تر است:
1. لبنیات: شیر و فرآورده‌های لبنی از مهم‌ترین موادّی هستند که ممکن است در ایجاد آکنه نقش داشته باشند. شیر حاوی مقدار قابل توجّهی هورمون رشد شبه انسولینی، همچنین حاوی پیش‌سازهای تستوسترون و دی‌هیدرو تستوسترون است و از این طریق باعث افزایش تولید سبوم و شاخی‌شدن واحد پیلوسباسه می‌شود. از این رو این فرضیه مطرح است که لبنیات می‌توانند جوش را بدتر کنند، هرچند از نظر عملی اطّلاعات موجود هنوز کافی نیست. ضمن اینکه به نظر نمی‌رسد میزان چربی شیر چندان مهم باشد.
2. کربوهیدرات‌ها: رژیم‌های غذایی حاوی کربوهیدرات بالا یا با بار گلیسمیک بالا نیز از راه تأثیر بر رشد اپیتلیومفولیکولر، افزایش شاخی‌شدن پوست و ترشّح سبوم ممکن است باعث تشدید جوش شوند.
از سویی دیگر مصرف برخی مواد ممکن است باعث بهبود جوش شود. برای مثال مصرف فرآورده‌های غنی از امگا 3 مثل سبزی‌ها و ماهی، مصرف آنتی‌اکسیدن‌ها مثل سلنیوم و ویتامین E و مصرف روی ممکن است به بهتر شدن جوش کمک کند.
• داروها: مصرف برخی داروها ازجمله استروییدها، لیتیوم، داروهای ضدّ صرع، همچنین داروهای آنابولیزان -که برای بدنسازی مصرف می‌شوند- ممکن است آکنه را بدتر کنند. تغییرات هورمونی نیز بر بروز آکنه مؤثّرند. از همین رو در بسیاری از خانم‌ها پیش از پریود، حین حاملگی و با مصرف یا قطع مصرف داروهای ضدّ بارداری میزان جوش‌ها هم تغییر می‌کند.
• موادّ آرایشی: برخي از موادّ آرايشي- به‌خصوص آن‌هايي كه چربي زيادي دارند- باعث تشديد آكنه مي‌شوند. بنابراین بهتر است تا حدّ امكان از اين مواد استفاده نشود و در صورت لزوم از موادّي استفاده شود كه پايۀ آبي داشته و غيرکمدو‌زا باشند.
• استرس: مطمئناً استرس مي‌تواند باعث تشديد آكنه شود؛ معمولاً افراد مضطرب بيش از حد صورت خود را دستكاري مي‌كنند و اين کار باعث بدتر شدن آكنه و به جا ماندن علامت و اسكار مي‌شود.
اصول کلّی درمان آکنه!
درمان آكنه بهتر است از همان علائم ابتدايي آن شروع شود تا از بروز اسكار جلوگيري شود، چراکه بسیاری از مواقع اسکار یا جای جوش را نمی‌توان کاملاً از بین برد.
متأسّفانه هیچ درمان معجزه‌آسا و سریعی برای آکنه وجود ندارد. درمان آكنه به چندين ماه و گاه چندین سال زمان نياز دارد. در ماه اول ممكن است تغيير محسوسي در پوست خود احساس نكنيد، بنابراين نبايد سريعاً دارو يا پزشك خود را تغيير دهيد.
درمان آكنه برحسب نوع آكنه متفاوت است و براي همه يكسان نیست. به این نکته نیز باید توجّه داشت؛ درست است که تشخیص آکنه معمولاً به‌راحتی انجام می‌پذیرد، امّا گاهی اوقات بیماری‌های دیگری همچون رزاسه، کراتوزیس پیلاریس و حتّی زگیل‌های مسطّح ممکن است شبیه به آکنه به نظر برسند. طبیعی است که هر یک از این بیماری‌ها درمان‌های خاصّ خود را دارند.
درمان‌هاي موضعي!
o آنتي‌بيوتيك‌هاي موضعي ازجمله اريترومايسين يا كليندامايسين موضعي كه سال‌هاست در درمان آكنه‌هاي خفيف تا متوسّط به‌كار مي‌روند.
o رتينوئيدهاي موضعي همانند ترتينوئين، ايزوترتينوئين و آداپالن (ديفرين) كه به‌خصوص روي پيش‌سازهاي جوش يعني كمدوها مؤثّرند. این داروها باعث می‌شوند که لایۀ شاخی پوست کمتر شود؛ به این ترتیب منافذ فولیکول‌ها باز شده و از بروز جوش‌های سرسیاه و سرسفید جلوگیری می‌شود.
o بنزوئيل پراكسيد كه استفاده از آن به‌خصوص در كاستن ميزان مقاومت دارويي به آنتي‌بيوتيك‌ها كمك مي‌كند.
درمان‌هاي خوراكي!
o آنتي‌بيوتيك‌هاي خوراكي كه در موارد متوسّط تا شديد آكنه مصرف مي‌شوند و با كم‌كردن تعداد باكتري‌هاي سطح پوست و آثار ضدّ التهابي باعث بهبودي جوش مي‌شوند.
o داروهاي هورموني ازجمله برخي قرص‌هاي ضدّ بارداري و ساير داروهايي كه اثر ضدّ آندروژني دارند که البته تنها در خانم‌ها قابليت مصرف دارند.
o رتينوئيدهاي خوراكي يا ايزوترتينوئين (آكوتان) كه اغلب براي آكنه‌هاي شديد و مقاوم توصيه می‌شود.
آکوتان؛ مزایا و معایب آن!
آکوتان (ایزوترتینوئین) یک داروی مؤثّر در درمان آکنه است که از سال 1982 در ایالات متّحده وارد بازار دارویی شده است. این دارو تقریباً برای تمام انواع آکنه ازجمله آکنه سیستیک مؤثّر است.
سازوکار ايزوترتينوئين
به‌طور خلاصه باید گفت که ايزوترتينوئين بر هر چهار عامل ایجاد آکنه اثر می‌کند؛ تولید سبوم (چربی پوست) را کم کرده، میزان شاخی‌شدن مجاری را کنترل، التهاب را مهار و در نهایت رشد باکتری‌های مسبّب آکنه را کم می‌کند.
آکنه از شايع‌ترين بيماري‌هاي پوست است؛ به‌طوري که تقريباً تمام نوجوانان به آن دچار مي‌شوند. این بيماري در نتيجۀ انسداد مجاري غدد چربي پوست ايجاد می‌شود و با افزوده‌شدن التهاب و عوامل ميکروبي شدّت مي‌گيرد. آکنه در دختران شایع‌تر است، امّا در عوض معمولاً در آقايان شديدتر است. درست است که با افزایش سن آکنه به‌تدریج از بین می‌رود، امّا در نیمی از افراد تا پس از بلوغ هم ادامه پیدا می‌کند. در چهل‌سالگی یک تا سه درصد آقایان و پنج تا دوازده درصد خانم‌ها همچنان از آکنه رنج می‌برند. از همین روست که امروزه آکنه را جزو بیماری‌های مزمن دسته‌بندی می‌کنند. شاید کمتر بیماری‌ای به اندازۀ آکنه آثار روحی و روانی بر مبتلایان به آن -که اکثراً هم در سنین حسّاس نوجوانی و جوانی قرار دارند- داشته باشد.
آثار سوء ايزوترتينوئين
اثر ايزوترتينوئين در درمان آکنه انکارناپذیر است، امّا آثار سوء آن نیز جدّی است که در زیر به موارد آن اشاره می‌کنیم:
• تراتوژنیسیتی (اثر روی جنین): مهم‌ترین عارضۀ ايزوترتينوئين ایجاد ضایعات جدّی روی جنین است. بنابراین هر خانمی -که در سنین باروری است- باید قبل از شروع ايزوترتينوئين این اطمینان را حاصل کند که باردار نیست و حداقل تا یک‌ماه پس از خاتمۀ مصرف ايزوترتينوئين هم باردار نشود. ايزوترتينوئين پس از چند هفته از خاتمۀ مصرف آن به‌تدریج از بدن دفع خواهد شد. بنابراین توصیه بر انتظار دو ساله بی‌مورد است. ايزوترتينوئين تأثیری بر قدرت باروری ندارد و باعث نازایی نیز نمی‌شود.
• خشکی مخاط و پوست: خشکی لب‌ها تقریباً در تمام بیماران به دنبال مصرف ايزوترتينوئين رخ نمی‌دهد. درواقع این جزء اثر جانبی داروست، نه عارضۀ مصرف آن. اگر ايزوترتينوئين مصرف می‌کنید و لب‌هایتان خشک نشده، یک جای کار ایراد دارد.
• اختلالات چربی‌های خون: ايزوترتينوئين می‌تواند باعث افزایش چربی‌های خون شود. معمولاً این افزایش مختصر در محدودۀ ارقام طبیعی و برگشت‌پذیر است، امّا به هر حال کنترل آزمایشگاهی لازم است.
• افسردگی: در مورد ایجاد افسردگی متعاقب مصرف ايزوترتينوئين هنوز اتّفاق نظری وجود ندارد. شخصاً موردی از افسردگی واضح به دنبال مصرف این دارو ندیده‌ام و بیمارانی داشته‌ام که پس از مصرف ايزوترتينوئين و بهبودی آکنه افسردگی‌شان نیز بهبود یافته است.
افزایش آنزیم‌های کبدی (به‌خصوص در افرادی که الکل مصرف می‌کنند)، التهاب عضلات (به‌‌ویژه در کسانی که ورزش‌های سنگین می‌کنند)، کاهش دید شبانه و سردرد از دیگر عوارض نادر ايزوترتينوئين است. در صورت بروز هر یک از این موارد سریعاً با پزشکتان تماس بگیرید.
توصیه‌هایی در مورد مصرف ايزوترتينوئين
ايزوترتينوئين را با غذا، ترجیحاً با غذای چرب استفاده کنید. بدون چربی ايزوترتينوئين به‌خوبی جذب نمی‌شود. بهتر است چربی منشأ گیاهی داشته باشد.
مرتّب لب‌ها و داخل بینی را چرب کنید. مالیدن کرم روی پوست خشک فایدۀ چندانی ندارد. آنچه پوست و مخاط شما نیاز دارد، رطوبت است. بنابراین کرم را روی پوست و مخاط مرطوب بمالید.
گاهی اوقات در ابتدای مصرف ايزوترتينوئين جوش‌های شما قدری شدّت پیدا می‌کند، نگران نشوید و با حوصله دارو را ادامه دهید.
مصرف برخی از داروها هم‌زمان با ايزوترتينوئين توصیه نمی‌شود، ازجمله ویتامین آ و تتراسیکلین‌ها نباید هم‌زمان با ايزوترتينوئين مصرف شوند.
در جریان مصرف ايزوترتينوئين از اعمالی مانند الکترولیز، پیلینگ، درماابریژن و هر عمل دیگری که پوست را آزرده می‌کند، پرهیز کنید.
مکرّر برای من این اتّفاق می‌افتد که پس از خاتمۀ معاینه با این خواستۀ بیمار مواجه می‌شوم که لطفاً دارویی بنویسید که عارضه نداشته باشد، یا دارویی بنویسید که شیمیایی نباشد. پاسخ معمولاً این است که هیچ دارویی بدون عارضه نیست و بدون مادّۀ شیمیایی هیچ بشری قادر به ادامۀ حیات نیست. براساس این تجربه بر این باورم که اگر ايزوترتينوئين به‌درستی مصرف شود، داروی بسیار کم‌عارضه‌ای خواهد بود.
جوش بزرگسالی
جوش بزرگسال اغلب در خانم‌ها و در پایان دهۀ سوم یا ابتدای دهۀ چهارم عمر رخ می‌دهد و از نظر ظاهری شبیه به همان جوش غرور است، امّا معمولاً با سیکل‌های ماهانۀ خانم‌ها مرتبط است و در بسیاری از مواقع فقط در یک ناحیه مرتّباً تکرار می‌شود.
علّت ایجاد شدن جوش بزرگسالی با جوش غرور جوانی متفاوت است. درواقع جوش بزرگسالی بیشتر به علّت نوعی عدم تعادل هورمونی رخ می‌دهد که در جریان آن میزان آندروژن افزایش یافته و در مقابل استروژن کاسته می‌شود و از آنجایی که عامل اصلی آکنه یعنی غدد سباسه یا چربی تحت تأثیر آندروژن‌ها هستند، ترشّحات این غدد افزایش یافته و جوش بروز می‌کند. به همین علّت است که جوش بزرگسالی در بسیاری مواقع به داروهای آنتی‌بیوتیکی پاسخ مثبت نمی‌دهد. در این‌گونه موارد اسپیرونولاکتون غالباً داروی مؤثّری است. این دارو بیش از پنجاه‌سال است که به عنوان داروی مدر در طبّ داخلی به‌کار می‌رود، امّا در عین حال آثار ضدّ آندروژنی نیز دارد و با اعمال این آثار باعث بهبودی جوش بزرگسالی می‌شود. علاوه بر این با کاهش هورمون‌های مردانه باعث کاهش ریزش مو و کُند شدن رویش موهای زائد می‌شود. طبیعی است که همانند هر داروی دیگری ممکن است با آثار جانبی همراه باشد، مانند تغییر در نظم عادت ماهانه و حسّاس‌شدن سینه‌ها که اکثراً خفیف، گذرا و قابل تحمّل‌اند. عارضۀ جدّی به دنبال مصرف اسپیرونولاکتون در بارداری و شیردهی گزارش نشده، امّا مصرف آن در این دوران توصیه نمی‌شود.
مصرف هم‌زمان برخی از داروها ازجمله کاپتوپریل، انالاپریل، باربیتورات‌ها، ترکیبات پتاسیم و برخی داروهای قلبی با اسپیرونولاکتون ممکن است منجر به عوارض ناخواسته شود.
