سرطان پروستات
یکشنبه 17 دی 1402
پروستات غدّه‌ای به اندازۀ گردو در زیر مثانه است که موادّی را در مایع منی ترشّح می‌کند و در حفظ سلامت و تغذیۀ اسپرم و حفظ مجاری جنسی مؤثّر است. این بخش از بدن مانند سایر بخش‌های بدن ممکن است دچار سرطان شود.
سرطان پروستات شایع‌ترین سرطان در آقایان (در بعضی از کشورها پس از سرطان پوست) است. این سرطان اغلب خیلی کُند رشد می‌کند و ممکن است مشکل زیادی برای فرد ایجاد نکند، امّا در بعضی موارد ممکن است با رشد و گسترش خود و با انتشار در بافت‌های اطراف و سایر قسمت‌های بدن به‌خصوص استخوان‌ها منجر به بروز علائم بالینی شود.
علائم سرطان پروستات چیست؟
این سرطان در مراحل اولیه ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، امّا در صورت پیشرفت ممکن است باعث علائم زیر شود:
- دفع مکرّر ادرار
- مشکل در شروع ادرار
- کاهش فشار جریان ادرار
- درد در هنگام دفع ادرار یا منی
- وجود خون در ادرار یا منی
- درد‌های استخوانی مثل کمردرد و درد پا در مراحل پیشرفته.
آیا همۀ مشکلات پروستات ناشی از سرطان است؟
خیر. تقریباً در تمام مردان با افزایش سن، پروستات شروع به رشد می‌کند و ممکن است باعث بروز علائم ادراری نیز بشود؛ امّا در اغلب موارد این بزرگ شدن غیرسرطانی است و بزرگی خوش‌خیم پروستات نامیده می‌شود. همچنین گاهی پروستات دچار عفونت یا التهاب می‌شود و علائم ادراری ایجاد می‌کند؛ بنابراین با هر علامت و مشکل ادراری نباید به یاد سرطان پروستات افتاد.
آیا می‌توان خطر سرطان پروستات را کاهش داد؟
بزرگ‌ترین عامل خطر برای بروز سرطان پروستات پیر شدن است. عموم سرطان‌های پروستات پس از پنجاه سالگی بروز می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده است که اغلب مردان پس از هفتاد سالگی مبتلا به این سرطان هستند، امّا ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. بعید است که کسی بخواهد برای جلوگیری از ابتلا به سرطان زودتر از این دنیا برود!
سابقۀ فامیلی نیز خطر سرطان پروستات را افزایش می‌دهد. ابتلای پدر یا برادر احتمال سرطان پروستات را در فرد دو برابر می‌کند. امریکائیان افریقایی‌تبار هم بیشترین احتمال ابتلا به سرطان پروستات را در بین نژاد‌های مختلف دارا هستند.
رژیم غذایی ممکن است در احتمال بروز سرطان پروستات مؤثّر باشد. افزایش مصرف گوشت‌های قرمز و چربی‌های حیوانی (حتّی لبنیات پُرچرب) و کاهش مصرف سبزی‌ها و میوه‌ها احتمال ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می‌دهند، بنابراین با کاهش مصرف موادّ مضر و افزایش مصرف موادّ غذایی مفید می‌توان امکان بروز سرطان پروستات را کاهش داد. امّا ارتباط جنسی زیاد، وازکتومی و ابتلا به بزرگی خوش‌خیم پروستات احتمال ابتلا به سرطان پروستات را زیاد نمی‌کند.
آیا می‌توان سرطان پروستات را زود تشخیص داد؟ در گذشتۀ نه‌چندان دور گفته می‌شد که تمام مردان پس از پنجاه سالگی باید سالانه تحت آزمایش خون و معاینه قرار گیرند و از نظر سرطان پروستات بررسی شوند؛ امّا از آنجا که بسیاری از موارد سرطان‌های پروستات رشد کندی دارند و مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کنند، تشخیص این سرطان در بعضی افراد ممکن است نه‌تنها فایده‌ای نداشته باشد، بلکه باعث ایجاد استرس و صدمات روحی و گاهی جسمی (در اثر استفاده از درمان‌های غیرضروری) شود. به همین دلیل در توصیه‌های جدید پیشنهاد می‌شود که بیمار و پزشک با هم در مورد اقدام جهت و تشخیص سرطان احتمالی پروستات تصمیم‌گیری کنند. یکی از روش‌های توصیه‌شده برای تشخیص زودرس و به‌موقع سرطان پروستات اندازه‌گیریPSA یا آنتی‌ژن اختصاصی پروستات و معاینه بر طبق برنامۀ زیر است: • همۀ افرادی که پس از پنجاه سالگی با مشکلات ادراری مراجعه می‌کنند و حداقل ده سال شانس زندگی دارند. • همۀ افراد بالای 45 سال که پدر، برادر یا عمویشان مبتلا به سرطان پروستات بوده‌اند. • همۀ افراد بالای چهل سال که حداقل دو نفر از بستگان درجۀ اولشان مبتلا به سرطان پروستات بوده‌اند.
راه تشخیص زودرس سرطان پروستات چیست؟
به‌طور خلاصه تشخیص اولیۀ سرطان پروستات بر دو پایه استوار است:
- اندازه‌گیری مادّه‌ای در خون به نام PSA یا آنتی‌ژن اختصاصی پروستات
- معاینۀ پروستات از طریق مقعد
PSA مادّه‌ای است که به‌طور طبیعی در سلول‌های ترشّحی پروستات تولید و وارد خون می‌شود و مقدار آن به سن و اندازۀ پروستات بستگی دارد. با افزایش سن و بزرگ شدن پروستات مقدار طبیعی آن در خون افزایش می‌یابد؛ به‌طوری که در پنجاه سالگی باید زیر ng/ml 5/2 باشد، امّا در هفتاد سالگی این عدد می‌تواند ng/ml 5/6 باشد.
البته باید بدانیم که تنها عامل افزایشPSA سرطان پروستات نیست و این مادّه ممکن است با بزرگی خوش‌خیم پروستات، عفونت پروستات، معاینۀ پروستات، دستکاری مجرای ادرار و حتّی انزال افزایش یابد. در ضمن یافته‌های مربوط بهPSA با یافته‌های حاصل از معاینۀ پروستات با هم تفسیر شوند و بهتر است این تفسیر را متخصّص ارولوژی انجام دهد.
برای تشخیص قطعی سرطان پروستات چه باید کرد؟
در صورت شکّ بالا به سرطان پروستات، روش تشخیص قطعی نمونه‌برداری (بیوپسی) از پروستات است. نمونه‌برداری امروزه تحت هدایت سونوگرافی و با استفاده از سوزن‌های مخصوص از طریق مقعد انجام می‌شود. این نمونه‌برداری ممکن است با عوارضی همراه باشد که پزشک برای بیمار شرح می‌دهد؛ امّا برای رسیدن به هدف باید این عوارض را پذیرفت.
آیا با روش‌های تصویربرداری نیز می‌توان سرطان پروستات را تشخیص داد؟
سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و MRI ممکن است برای بررسی پروستات یا گسترش سرطان پروستات به قسمت‌های دیگر بدن استفاده شود. پس از تشخیص سرطان پروستات در صورتی که مشکوک به درگیری استخوان‌ها باشیم، اسکن با موادّ رادیو نوکلئید لازم است.
مرحله‌بندی سرطان پروستات چیست؟
مرحله‌بندی یا staging برای توضیح میزان گسترش سرطان‌ها استفاده می‌شود. مراحل سرطان پروستات را به‌طور ساده می‌توان چنین بیان کرد:
- سرطان کوچک و محدود به پروستات
- سرطان بزرگ، ولی محدود به پروستات
- سرطانی که به بافت‌های اطراف خارج پروستات نفوذ کرده است.
- سرطان با گسترش به ارگان‌های مجاور مثل مثانه یا روده، غدد لنفاوی یا ارگان‌های دور دست مثل استخوان.
احتمال بقا در فرد مبتلا به سرطان پروستات چقدر است؟
بقای فرد به دنبال تشخیص سرطان پروستات به عوامل مختلفی بستگی دارد، مثل مرحله‌ای که بیماری تشخیص داده شده است، نوع بافت سرطانی (پاتولوژی) و سنّ فرد.
افرادی که در سنین بالا تشخیص داده می‌شوند، احتمال زیادی دارد که با عللی غیر از سرطان پروستات فوت کنند. در صورتی که سرطان در مرحلۀ I یا II تشخیص داده شود نیز با درمان مناسب احتمال بقای پنج ساله حدود صد در صد است.
چه درمان‌هایی برای سرطان پروستات وجود دارد؟
انتخاب درمان نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ مثل سن، وجود یا عدم بیماری‌های مهمّ دیگر، مرحلۀ تشخیص بیماری، نوع بافت سرطانی (پاتولوژی) و در نهایت ترجیح بیمار برای نوع درمان.
در صورتی که نوع سرطان کم‌خطر تشخیص داده شود، یا سنّ فرد بالا باشد یا به دلیل بیماری‌های مهم دیگر احتمال بقای بالایی نداشته باشد، ممکن است هیچ درمانی انجام نشود و فقط فرد تحت نظر گرفته شود؛ امّا در افراد جوان‌تر و نوع پاتولوژی بد ممکن است درمان‌های مختلفی انتخاب شوند؛ مثل جرّاحی رادیکال پروستات، اشعه‌درمانی از بیرون، گذاشتن دانه‌های موادّ رادیواکتیو داخل بافت سرطانی (براکی‌تراپی)، حذف هورمون تستوسترون از بدن با دارو یا برداشتن بیضه‌ها، شیمی‌درمانی، کرایوتراپی (کشتن سلول‌های سرطانی از طریق ایجاد یخ‌زدگی در پروستات).
آیا مبتلایان به سرطان پروستات می‌توانند احتمال بقای خود را افزایش دهند؟
بله. تغییر رفتارهای خاص در زندگی می‌تواند بقای فرد را افزایش دهد. یک پژوهش نشان داده که ورزش منظّم خطر مرگ در اثر سرطان پروستات پس از درمان اولیه را کاهش می‌دهد؛ رژیم غذایی مناسب نیز بی‌تأثیر نیست. مصرف پنج عدد میوه در روز، استفاده از غلّات سبوس‌دار، کاهش مصرف گوشت پُرچرب، حذف مصرف گوشت‌های عمل‌آوری‌شده مثل سوسیس و کاهش مصرف الکل توصیه می‌شود. مصرف غذاهای حاوی فولات (اسفناج، عدس و پرتقال) و لیکوپن (گوجه‌فرنگی) نیز مفیدند. مصرف داروهای مکمّل مثل سلنیوم یا ویتامین E نتیجۀ زیادی نشان نداده‌اند.
