اضافه‌وزن و چاقی؛ زنگ خطر سلامتی
چهارشنبه 17 آبان 1402
در حال حاضر افزایش ابتلا به بیماری‌های مزمن نظیر بیماری‌های قلبی- عروقی، دیابت، پُرفشاری خون و... تبدیل به مشکلی عمومی و مهم در بسیاری از کشورها ازجمله ایران شده است و عوارض ناشی از آن‌ها هزینه‌های گزافی را به مردم و سیستم‌های درمانی کشورها تحمیل می‌کند. عوامل مختلفی در ابتلا به بیماری‌های مزمن نقش دارند، برای مثال زندگی شهرنشینی و پُراسترس، کاهش فعّالیت‌های بدنی روزانه و مهم‌تر از همه عادات غذایی نامناسب ازجمله عوامل خطر محسوب می‌شوند. یکی از مهم‌ترین علل بروز این گروه از بیماری‌ها، اضافه‌وزن و چاقی است.
اضافه‌وزن و چاقی به عنوان تجمّع غیرطبیعی یا بیش از اندازۀ چربی در بدن -که سلامتی فرد را مختل می‌کند- شناخته میشود. چاقی و اضافه‌وزن از چند طریق احتمال بروز بیماری‌های مزمن را افزایش می‌دهد، برای مثال بافت چربی به‌صورت بار اضافی برای قلب عمل می‌کند که این بار اضافه منجر به اختلال در عملکرد قلب میشود.
همچنین بدن افراد چاق به‌تدریج به هورمون انسولین -که هورمون پایین‌آورندۀ قند خون است- مقاومت پیدا می‌کند که در نهایت این مسئله به بالا رفتن قند خون و ابتلا به دیابت در فرد منجر میشود. چاقی باعث تنگ شدن رگ‌ها و افزایش فشار خون میشود و پُرفشاری خون عملکرد کلیه‌ها و قلب را کاهش می‌دهد. براساس بررسی‌های صورت‌گرفته به ازای ده کیلوگرم کاهش وزن، فشار خون 5-20 mm Hg کاهش می‌یابد، بنابراین کنترل وزن بدن در محدودۀ طبیعی و پیشگیری از چاقی و تجمّع چربی اضافه در بدن یکی از ساده‌ترین روش‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن است.
چگونه وضعیت وزن و توزیع چربی بدن خود را ارزیابی کنیم؟
برای اینکه بدانید وزنتان مناسب است یا اینکه دچار اضافه‌وزن هستید، اندازه‌گیری شاخص تودۀ بدن (Body Mass Index) عملی‌ترین راه تعیین اضافه‌وزن یا چاقی به شمار می‌رود. از BMI به عنوان شاخص عمومی برای ارزیابی وزن افراد بالای نوزده سال استفاده میشود. بنابراین نخستین قدم اندازه‌گیری شاخص تودۀ بدن است. برای اندازه‌گیری شاخص تودۀ بدن لازم است ابتدا وزن و قدّ خود را اندازه‌گیری کنید، سپس میزان وزن برحسب کیلوگرم را بر مجذور قد برحسب متر تقسیم کنید. با استفاده از این روش می‌توانید BMI خود را محاسبه کنید و با نگاه کردن به جدول مقابل وضعیت وزن خود را ارزیابی کنید. همان‌طور که در جدول نشان داده شده، اگر BMI فردی در محدودۀ 18.5-24.9 کیلوگرم به متر مربع قرار داشته باشد، وزن فرد مناسب است و اگر عدد BMI بین 25-29.9 کیلوگرم به متر مربع باشد، فرد دچار اضافه‌وزن است. عدد BMI بالای 30 نیز به عنوان چاقی در نظر گرفته میشود.
چاقی شکمی ریشۀ بسیاری از بیماری‌های مزمن مثل دیابت، کبد چرب، افزایش چربی خون، فشار خون و بیماری‌های قلبی- عروقی است. عوامل مختلفی در بروز چاقی شکمی نقش دارند که ازجملة این علل می‌توان به نامناسب بودن سبک زندگی (انجام کارهای نشسته و پشت میزی، استفاده از ماشین برای انجام کلّیۀ امور روزانه و عدم پیاده‌روی)، مصرف غذاهای پُرکالری با ارزش تغذیه‌ای پایین، مصرف غذاهای پُرحجم در هر وعدۀ غذایی، عدم فعّالیت بدنی، سابقۀ خانوادگی (ژنتیک)، مصرف برخی داروهای هورمونی و مصرف نوشیدنی‌های الکلی اشاره کرد.
چاقی شکمی و روش تشخیص و کنترل آن
علاوه بر اینکه اضافه‌وزن و چاقی عامل خطری برای سلامتی محسوب میشود، محلّ تجمّع چربی (نحوۀ توزیع چربی در بدن) نیز عامل مهمّی در ابتلا به بیماری‌هاست. چربی شکمی شاخصی از چربی اطراف اندام‌های داخلی محسوب میشود. چاقی شکمی در حقیقت تجمّع چربی در اطراف شکم را شامل میشود و به وسیلۀ اندازه‌گیری دور کمر به‌راحتی قابل تشخیص است. محلّ اندازه‌گیری صحیح دور کمر برای تشخیص چاقی شکمی حدّ وسط بین انتهای استخوان دنده و بالای استخوان لگن است.
براساس استانداردهای بین‌المللی دور کمر در مردان باید زیر 120 سانتی‌متر و در زنان کمتر از 80 سانتی‌متر باشد. اگر دور کمر فردی بالاتر از مقدار ذکرشده باشد، فرد دچار چاقی شکمی است و نیازمند درمان‌های تغذیه‌ای است، زیرا طبق پژوهش‌های علمی صورت‌گرفته چاقی شکمی سلامت فرد را به‌شدّت به خطر می‌اندازد و عوارض آن از خود چاقی بیشتر است. بررسی‌های علمی نشان داده‌اند که خطر مرگ‌ومیر در افراد با BMI مشابه و مبتلا به اضافه‌وزن بسته به نوع توزیع چربی در بدن آنان متفاوت است.
باید توجّه کرد که چاقی شکمی ممکن است در کسانی که وزن طبیعی دارند و دچار اضافه‌وزن و چاقی نیستند هم بروز کند و عاملی برای ابتلا به بیماری‌های متابولیک در آنان شود.
چاقی شکمی ریشۀ بسیاری از بیماری‌های مزمن مثل دیابت، کبد چرب، افزایش چربی خون، فشار خون و بیماری‌های قلبی- عروقی است. عوامل مختلفی در بروز چاقی شکمی نقش دارند که ازجملة این علل می‌توان به نامناسب بودن سبک زندگی (انجام کارهای نشسته و پشت میزی، استفاده از ماشین برای انجام کلّیۀ امور روزانه و عدم پیاده‌روی)، مصرف غذاهای پُرکالری با ارزش تغذیه‌ای پایین، مصرف غذاهای پُرحجم در هر وعدۀ غذایی، عدم فعّالیت بدنی، سابقۀ خانوادگی (ژنتیک)، مصرف برخی داروهای هورمونی و مصرف نوشیدنی‌های الکلی اشاره کرد. بر طبق بررسی‌های صورت‌گرفته مشخّص شده که افزایش آمار مبتلایان به چاقی شکمی بیشتر با سبک زندگی افراد مرتبط است تا علل ژنتیکی و وراثت، بنابراین با اصلاح شیوۀ زندگی از طریق مصرف غذاهای کمتر در هر وعدۀ غذایی، محدود کردن مصرف غذاهای پُرکالری و فست‌فودها، همچنین افزایش فعّالیت بدنی و پیاده‌روی می‌توان از بروز چاقی شکمی پیشگیری کرد.
