اضطراب مرگ در سالمندان و راه‌های مقابله با آن
شنبه 22 مهر 1402
درمان رفتاری‌شناختی برای ترس از مرگ
در حال حاضر متخصّصان، درمان رفتاری‌شناختی را به افرادی که به ترس از مرگ دچارند، پیشنهاد می‌کنند. این درمان بر پایۀ بحث و ارائه است و اغلب برای درمان افسردگی و انواع بسیاری از ترس‌ها و اضطراب‌ها استفاده می‌شود.
درمان رفتاری‌شناختی چندمرحله‌ای شامل موارد زیر است:
با ترس خود مواجه شوید!
اگر برای کاهش اضطراب مرگ تلاش می‌کنید، نه‌تنها باید آن را به‌صورت شفّاف بیان کنید، بلکه باید عواملی را که موجب ایجاد ترس از آن می‌شوند نیز به‌خوبی شناسایی کنید و سعی کنید با ترس خود روبه‌رو شوید. برای مثال اگر از رفتن به مراسم تدفین یا آرامگاه خودداری می‌کنید، به آنجا بروید.
از رفتارهایی که در آن‌ها به دنبال رسیدن به اطمینان هستید، بپرهیزید!
این مرحله تمایل افراد به بررسی سلامتی بدن خود به شکل وسواس‌گونه را مورد هدف قرار می‌دهد. افرادی که همواره در حال بررسی سلامت بدن خود و پرسش از مشاوران و پزشکان برای رسیدن به اطمینان از سلامتی خود هستند، برای رسیدن به سلامتی ایده‌آل از هیچ کاری دریغ نمی‌کنند؛ از خوردن قرص‌های مکمّل مختلف گرفته تا اطمینان به برخی خرافه‌گری‌ها. برای جلوگیری از این رفتارها سعی کنید این‌گونه کارها را به تعویق بیندازید و فاصلۀ زمانی انجام آن‌ها را رفته‌رفته طولانی‌تر کنید تا بتوانید کاملاً از آن‌ها دست بکشید.
تجربیات شخصی خود را بررسی کنید!
تجربیات شخصی افراد نیز نقش مهمّی در این ترس‌ها دارد. برای مثال از دست دادن شخصی که او را دوست داشتید یا اینکه دچار بیماری خطرناکی بودید یا نزدیکان شما با بیماری سختی دست و پنجه نرم کرده‌اند؛ اگر از دیدگاه درستی به این اتّفاقات بنگرید، به شما کمک زیادی در حفظ تعادل بین زندگی و مرگ خواهد کرد و ممکن است با آرامش بیشتری با فکر به مرگ مواجه شوید.
تمرکزتان را روی لذّت بردن از زندگی بگذارید!
در این مرحله باید اهداف کوتاه‌مدّت و بلندمدّت خود را شناسایی کنید تا به آنچه از زندگی می‌خواهید دست یابید و از تجربۀ این کارها لذّت ببرید.
در مورد ترس خود با افرادی که به آنان اعتماد دارید، گفت‌وگو کنید!
این موضوع ممکن است کاملاً ترس شما را از بین نبرد، امّا گفت‌وگو دربارۀ ناراحتی‌ها و ترس‌ها می‌تواند نگرانی نزدیکان شما را نسبت به تغییر رفتارهایتان کاهش دهد و علاوه بر آن زندگی شما را باارزش‌تر میکند و باعث می‌شود تا از برخی افکار ناراحت‌کننده منحرف شوید.
مکتب حیات‌بخش اسلام نیز با الهام از سیرة پیشوایان معصوم (ع) و آموزه‌های وحیانی برای کاهش این پدیده و تأمین آرامش افراد راهبردهایی را ارائه کرده است:
• ایمان به خدا
در تعالیم حیات‌بخش اسلام «ایمان به خدا» اصلی‌ترین عامل برای رسیدن به قلّة آرامش و غلبه بر اضطراب محسوب می‌شود. اندیشة مرگ و نیستی، چشم بستن از هستی و جدایی از کسانی که به آنان دلبستگی داریم، انسان را رنج می‌دهد و سبب اضطراب می‌شود، امّا ایمان به خدا و باور قلبی در نهاد آدمی مقاومت ایجاد میکند و تلخی‌ها را قابل تحمّل میکند. فرد باایمان می‌داند که هر چیزی در جهان حساب معیّنی دارد و اگر واکنش در برابر سختی‌ها و کمبودها مطلوب باشد، به نحو احسن از سوی خداوند متعال جبران می‌شود. انسان مؤمن در دوران کهولت نگرانی و اضطراب خویش از مرگ را با کوشش در کارهای نیک -که در زبان دین «عمل صالح» نامیده می‌شود- برطرف میکند و از نزدیک شدن مرگ دچار اضطراب نمی‌شود. روانشناسان بزرگی چون «اریک فروم»، «ویلیام جیمز» و دیگران هم به این حقیقت اشاره کرده‌اند و ایمان به خدا را اساس آرامش و سلامت روان دانسته‌اند.
• یاد خدا
قرآن کریم راه درمان تمام نگرانی‌ها و اضطراب‌ها را یاد خدا می‌داند. یاد خدا به نهان‌خانة درون انسان نفوذ میکند، مأنوس‌تر از آغوش مادر برای کودک شیرخوار، به انسان آرامش و راحتی می‌بخشد و همچون چراغ فروزان از آغاز تا پایان عمر به آدمی گرمی و نشاط می‌دهد. یکی از عوامل آرامش روان و سلامتی روح، نماز و یاد خداست که اگر با توجّه و معنویت اقامه شود، آثار و برکات ویژه‌ای در زندگی فرد خواهد داشت و اگر ارتباط با آن منبع عظمت و رحمت قطع شود، نگرانی و دلواپسی و ابتلا به بیماری‌های روانی اجتناب‌ناپذیر است.
• دعا
یکی از مهم‌ترین آموزه‌های تربیتی اسلام دعا یا همان خواست قلبی و وسیلة تقرّب عبد به معبود است که طیّ آن فرد مستقیماً با خداوند ارتباط برقرار میکند. یکی از روانشناسان می‌گوید: «امروزه روان‌شناسی همان چیزهایی را تعلیم می‌دهد که پیامبران تعلیم می‌دادند، زیرا روانشناسان دریافته‌اند که دعا نگرانی، تشویش، هیجان و ترسی را که موجب ناراحتی‌های ماست، برطرف میکند».
• انس با قرآن
در هر عصری قرآن کریم انسان‌های وارسته‌ای را تربیت کرده که از سلامت فکر و اخلاق متعالی برخوردار بوده‌اند، زیرا در این کتاب عظیم نیروی معنوی مستحکمی وجود دارد که در نفس انسان تأثیری شگرف برجای می‌گذارد. این نیرو باعث بیداری وجدان و صیقل روح انسان می‌شود و به دور از اضطراب و نگرانی، ادراک و تفکّرش را بیدار میکند و بصیرتش را جلا می‌بخشد.
مرگ واقعیتی اجتناب‌ناپذیر است و هر شخصی ممکن است نسبت به آن برداشت و واکنش منحصر به‌فردی داشته باشد. برخی مرگ را مرحله‌ای از زندگی می‌دانند و برخی دیگر آن را پایان زندگی تصوّر می‌کنند. به نظر می‌رسد کسانی که به دیدگاه اول معتقدند، کمتر باید از این مسئله نگران باشند، امّا واقعیت این است که عموماً پیروان هر دو دیدگاه از فکر کردن به مرگ دچار اضطراب می‌شوند. مرگ به دلیل ماهیت پر از ابهام آن برای بسیاری از انسان‌ها به‌صورت تهدیدآمیزی جلوه میکند که اضطراب ناشی از آن را اضطراب مرگ می‌نامند. این اضطراب -که انسان‌های زنده آن را تجربه می‌کنند- می‌تواند بر سلامتی آنان، به‌ویژه بر کارکرد سلامت روانی افراد تأثیر بگذارد.
• صبر
یکی از راهکارهای مقابله با اضطراب و نگرانی، بهره‌مندی از روحیة صبر و بردباری است. صبر انسان را نیرومند، قابل اعتماد و متّکی بر خویشتن می‌سازد. مهم‌ترین اثر صبر و بردباری تأمین آرامش و سلامت جسم و روح است، زیرا این نعمت انسان را از اقدام عجولانه و نامعقول بازمی‌دارد و او را به تعقّل و تأمّل می‌کشاند و همین سبب می‌شود تا از بسیاری اقدامات -که ضررهای جسمی و روحی جبران‌ناپذیری دارند- پیشگیری کند.
• توکّل
یکی از عوامل اضطراب و نگرانی انسان انجام کارهای مهم و سرنوشت‌ساز است که تأثیر بسزایی بر سلامت روان انسان دارد. توکّل به انسان جرأت اقدام به انجام کارها را می‌دهد.
• امیدواری
یکی از فرایندهای مهم و کارآمد در تعالی و بالندگی انسان، امیدواری است. امید در سلامت روان انسان نقش مهمّی برعهده دارد و به زندگی معنا و مفهوم می‌بخشد. امیدواری هنگام هجوم مشکلات، ناملایمات و اندوه‌ها از فروپاشی روانی انسان جلوگیری میکند و مانع چیره شدن نگرانی و اضطراب بر انسان می‌شود. انسان امیدوار هرگز خود را در بن‌بست نمی‌یابد و همواره در عمق تاریکی‌های زندگی به سوی روشنایی حرکت میکند. هر کسی که امید به بهبودی امور و اصلاح کارها را از دست بدهد، نسبت به آینده و پایان کار دچار نگرانی و اضطراب می‌شود.
• توبه
احساس گناه یکی از عوامل اضطراب و افسردگی و مایة خستگی روح انسان است و باعث سرخوردگی او در زندگی می‌شود. فردی که برای خود آینده‌ای مبهم و تاریک را ترسیم کرده است و وضعیت خود را نامشخّص می‌داند یا در انتظار عذاب الهی پس از مرگ نشسته است، خواه‌ناخواه دچار فشارهای روانی و اضطراب می‌شود، امّا اگر بداند که آمرزش الهی نصیب او خواهد شد، عزم خود را جزم میکند تا مرتکب گناه نشود و در صورت غفلت اگر مرتکب سرپیچی از فرمان الهی شود، مأیوس نمی‌شود. توبه یکی از بهترین راه‌های رهایی از کابوس درون و آزادی از چنگال احساس گناه است، زیرا سبب آمرزش گناهان و تقویت امید انسان به رضایت الهی و بازگشت به سوی خداوند متعال است و به همین سبب موجب کاهش اضطراب و نگرانی می‌شود.
توصیۀ آخر به سالمندان برای اینکه بتوانند با ترس خود کنار بیایند:
شرکت در فعّالیت‌های اجتماعی و خیریه باعث می‌شود فرد سالمند با پدیدۀ مرگ راحت‌‌تر کنار بیاید و ترس از آن را تسکین دهد و آن را به شکلی دربیاورد که بتواند به‌راحتی زندگی کند، نه اینکه زندگی‌اش در سایۀ ترس از مرگ تلف شود و از بین برود.
