عمل‌های جـرّاحی سرپـایی
چهارشنبه 9 اسفند 1402
به عمل‌هایی که تحت بی‌حسّی موضعی و بدون بیهوشی انجام می‌شود و فرد بعد از عمل جرّاحی به بستری شدن در بیمارستان نیاز ندارد، عمل جرّاحی سرپایی گفته می‌شود. آماده کردن بیمار از نظر روحی و روانی برای کاهش اضطراب و ترس بیمار بسیار مهم است. با شرح دادن به زبان ساده دربارۀ ضایعه و نحوۀ درمان می‌توان تا حدّی از اضطراب و نگرانی بیمار کم کرد. قبل از عمل باید موهای بلند اطراف زخم را کوتاه کرد، سپس با موادّ ضدّعفونی‌کننده مانند بتادین موضع را ضدّعفونی کرد، در نهایت با بی‌حسّی موضعی محلّ عمل را بی‌حس می‌کنیم. در ادامه برخی از عمل‌های جرّاحی را -که می‌توان به‌صورت سرپایی انجام داد- مختصر و به زبان ساده شرح می‌دهیم.
میخچه
یک ضایعۀ دردناک پوستی در ناحیۀ پا، به‌خصوص روی مفاصل و بین انگشتان است؛ علّت ایجاد آن فشار و تماس مداوم پوست در محل‌هایی است که برجستگی استخوانی وجود دارد. درمان با اسید سالسیلیک و رفع فشار از روی محل شروع می‌شود و در صورت عدم جواب به درمان باید اقدام به جرّاحی کرد. اگر علّت ضایعه برآمدگی استخوانی باشد، حتماً باید بیمار برای اصلاح آن اقدام کند؛ درضمن باید از کفش مناسب و بالشتک‌های مخصوص استفاده کند.
زگیل
یک تودۀ سطحی پوستی شایع است که عامل آن ویروس است و در قسمت‌های مختلف بدن به‌ویژه در دست‌ها دیده می‌شود. زگیل در هر سنّی وجود دارد، ولی در بچّه‌ها شایع‌تر است. گاه به‌خودی خود از بین می‌رود. در صورت جواب ندادن به درمان‌های موضعی و کرایو باید مثل میخچه آن را خارج کرد.
خال
خال‌ها به شکل‌های مختلف و در همۀ قسمت‌های بدن دیده می‌شوند. برخی مادرزادی و بعضی هم اکتسابی‌اند. معمولاً نیاز به جرّاحی ندارند، مگر اینکه فرد به دلایل زیبایی نیاز به برداشتن خال داشته باشد یا اختلالی در عملکرد فرد به دلیل محلّ آن ایجاد کند. گاهاً خال‌ها دچار تغییرات ناگهانی مثل بزرگ شدن، تغییر رنگ، خارش یا خونریزی می‌شوند که در این‌گونه موارد بهتر است برداشته شوند. همچنین خال‌هایی که حاشیۀ مضرس و نامنظّم دارند، توصیه به برداشتن آن‌ها می‌شود. درضمن خال‌هایی که در معرض تحریک مداوم قرار دارند، به‌طور مثال در صورت آقایان -که مرتّب اصلاح می‌شود- بهتر است خارج شوند. برداشتن خال‌ها جهت پیشگیری از بروز مشکل توصیه نمی‌شود. نیازی به برداشتن پوست سالم اطراف خال در صورت جرّاحی وجود ندارد.
زواید پوستی یا منگوله
skin tag برآمدگی‌های پوستی‌ای هستند که بیشتر در افراد چاق دیده شده و با افزایش سن، شیوع آن بیشتر می‌شود. در هر قسمت از بدن دیده می‌شود، ولی در ناحیۀ زیر بغل، گردن و کشالۀ ران شایع‌تر است. درمان آن جرّاحی و بسیار ساده است.
لیپوم
تودۀ خوش‌خیم چربی که در هر قسمت بدن به‌خصوص در تنه و اندام‌ها دیده می‌شود. اندازۀ آن‌ها متفاوت و ممکن است از دو سانتی‌متر تا توده‌های بسیار بزرگ دیده شود. پوست روی این ضایعات کاملاً طبیعی است. قوام آن‌ها سفت نیست و متحرّک‌اند و به نسوج اطراف چسبندگی ندارند. در صورتی نیاز به جرّاحی دارند که موجب ناراحتی و اختلال در عملکرد فرد شوند، یا فرد مایل باشد به دلیل زیبایی آن را بردارد. همچنین در صورتی که این توده دچار تغییراتی شود یا سرعت رشد آن افزایش یابد، توصیه به برداشتن آن می‌شود. هنگام جرّاحی توده باید به‌طورکامل برداشته شود و نمونه حتماً برای بررسی پاتولوژی فرستاده شود. چون گاهی با نوع بدخیم آن یعنی لیپوسارکوما اشتباه می‌شود، همچنین به بیمار باید تأکید کرد که پیگیر جواب پاتولوژی باشد، چون بعضی بیماران به این مسئله توجّهی ندارند. در حال حاضر درمان دیگری غیر از جرّاحی وجود ندارد. اگر توده‌های چربی سفت و ثابت باشند، احتمال بدخیمی وجود دارد (لیپوسارکوم).
کیست سباسه
کیست سباسه یا کیست اپیدرمال شایع‌ترین کیست پوستی است. معمولاً منفرد و گاهی متعدّد است. در هر جای بدن، به‌ویژه در تنه، سر و صورت دیده می‌شوند؛ در کف دست و پا وجود ندارند؛ اندازۀ آن‌ها متفاوت است و معمولا ًدو تا سه سانتی‌متر هستند. همچنین سطح آن‌ها صاف و گرد است و قوام خمیری دارند. معمولا ًعلامتی ندارند، مگر آنکه عفونی شوند که در این صورت ایجاد درد می‌کنند. این توده‌ها متحرّک‌اند و محتوی کراتین هستند. کراتین مادّۀ غلیظ، سفید رنگ و بد بو است. در صورتی که مشکلی برای فرد ایجاد کند و در محل‌های خاصّی باشد -که مرتّب در معرض ضربه است- به‌خصوص اگر در ناحیۀ سر باشد، در شانه زدن اختلال ایجاد می‌کند و باید خارج شوند. گاهاً به دلایل زیبایی نیاز به برداشتن دارند. برخی از این کیست‌ها عفونی شده و فرد دچار درد در ناحیۀ کیست می‌شود که در این حالت بهتر است خارج شود.
آماده کردن بیمار از نظر روحی و روانی برای کاهش اضطراب و ترس بیمار بسیار مهم است. با شرح دادن به زبان ساده دربارۀ ضایعه و نحوۀ درمان می‌توان تا حدّی از اضطراب و نگرانی بیمار کم کرد.
فرورفتگی ناخن
ناخن از جنس کراتین است و سرعت رشد آن یک دهم میلی‌متر در روز است. زمان متوسّط در آمدن ناخن حدود سه تا پنج ماه است و در مورد ناخن پا سه برابر دست است. ناخن نقش زیبایی و حفاظت از انگشتان را دارد. گاهاً ناخن در کناره‌ها رشد غیرعادّی پیدا می‌کند و باعث تحریک نسوج اطراف ناخن و به اصطلاح هیپرترفی کنارۀ آن می‌شود و حتّی باعث عفونت آن می‌شود.
فرورفتگی ناخن در تمام انگشتان دیده می‌شود، ولی در انگشتان پا شایع‌تر است. همچنین در هرسنّی دیده می‌شود، ولی در جوانان و مردان شایع‌تر است. علل آن بهداشت ناکافی، کفش نامناسب و تنگ است و کوتاه کردن بیش از حد و نامناسب ناخن است. درمان آن شامل شست‌وشوی مکرّر پا و گذاشتن پا در آب گرم، تعویض مکرّر جوراب و استفاده از جوراب نخی، نپوشیدن کفش تنگ و جلوگیری از وارد شدن ضربه به ناخن و تجویز آنتی‌بیوتیک است. آنتی‌بیوتیک موضعی تأثیری ندارد. در صورت عدم جواب به این‌گونه درمان یا عود مکرّر باید گوشۀ ناخن که عفونت کرده برداشته شود. درضمن ریشۀ ناخن در کنارۀ ناخن باید برای جلوگیری از عود برداشته شود. در افراد مسن چون فررفتگی ناخن در زمینۀ بیماری‌های عروقی اندام تحتانی به‌وجود می‌آید، در این‌گونه بیماران باید وضعیت خونرسانی اندام و وضعیت عروقی آن بررسی شود و تا حصول اطمینان از خونرسانی اندام نباید ناخن کشیده شود.
ختنه
ختنه یکی از شایع‌ترین عمل‌های جرّاحی در کشورهای مسلمان است، ولی اخیراً در کشورهای غربی و غیرمسلمان هم انجام می‌شود. در حال حاضر شایع‌ترین عمل جرّاحی در امریکاست. نقش ختنه در جلوگیری از سرطان آلت و کاهش عفونت ادراری ثابت شده است. شیوع عفونت ادراری در نوزادن ختنه‌نشده بیشتر از ختنه‌شده است. علّت شیوع بیشتر عفونت ادراری در کودکان ختنه‌نشده رشد عوامل میکروبی در ناحیۀ پره‌پوس (پوست اضافی جلوی آلت) است. بهترین سن برای انجام ختنه دوران نوزادی است. چون به‌راحتی و با بی‌حسّی موضعی قابل انجام است. با افزایش سنّ کودک انجام ختنه به‌صورت موضعی بسیار مشکل و گاهاً غیرممکن است. ختنه باید در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام شود. ولی در دوران نوزادی مراقبت بعد از ختنه برای جلوگیری از التهاب و تنگی مجرا بسیار مهم است. در صورت وجود هیپوسپادیاس و آلت تناسلی پنهان و کوچک نباید ختنه به‌صورت اولیه انجام شود. در بیماران هموفیلی و سایر بیماری‌های خونی بعد از تزریق فاکتورهای خونی باید ختنه انجام شود. در موارد فیموزیس (تنگی پوست ختنه‌گاه) و پارافیموزیس (حالتی است که با عقب کشیدن پوست سر آلت از سر آلت نمی‌توان آن را به وضعیت عادّی برگرداند) ختنه باید هرچه زودتر انجام شود.
