عوامل مؤثّر بر ناباروری مردان
چهارشنبه 11 بهمن 1402
برای باروری و داشتن فرزند سالم علاوه بر مرد، زن نیز باید از سلامت جسمی کافی برخوردار باشد. مهم‌ترین قسمت سلامت جسمانی برای یک مرد داشتن اسپرم با کیفیت مناسب است. در این نوشتار در نظر داریم به عوامل مهم و تأثیرگذار بر باروری مردان -که از موضوعات بسیار مهم برای خانواده و جامعه است- اشاره کنیم.
یکی از مهم‌ترین سؤالاتی که از مردان نابارور پرسیده می‌شود، سابقۀ عمل جرّاحی در دوران کودکی است؛ عمل‌هایی مانند فتق مادرزادی که می‌تواند منجر به بستن مجاری انتقال‌دهندۀ مایع منی شود یا در لوله‌های منی انسداد ایجاد کند. افرادی که در دوران کودکی بیضه‌های شکمی یا نزول‌نکرده داشته‌اند، احتمال ناباروری بیشتری دارند که دلیل آن ضعیف بودن و اختلال ژنتیکی در دوران حاملگی آنان است. به‌طوری که در موارد بیضۀ نزول‌نکردۀ یک طرفه 25 درصد و در موارد دو طرفه 50 درصد احتمال ناباروری وجود دارد. امروزه توصیه می‌شود که بین شش ماهگی تا یک سالگی عمل جرّاحی برای این موارد صورت گیرد، زیرا جرّاحی احتمال باوری را به‌طور واضح افزاش می‌دهد.
سابقۀ پیچش و پیچ‌خوردگی بیضه و طناب بیضه‌ای و عمل آن یا از بین رفتن یک بیضه نیز در موارد نادر عامل ایجاد ناباروری هستند. نارسایی اولیۀ بیضه نیز یکی از عللی است که با انجام تست‌های آزمایشگاهی و معاینۀ فیزیکی -که در آن بیضه‌ها هر دو کوچک می‌شوند- مشخّص خواهد شد.
عوامل عفونی و عفونت‌های ناحیۀ تناسلی نیز از موارد دیگر هستند. التهاب و عفونت پروستات در یک مرد بالغ نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. پارامترهای آزمایش اسپرم به‌طور قابل توجّهی بهبود یافته است. داروهایی که برای سرگرمی و تفریح استفاده می‌شود مثل موادّ روان‌گردان، حشیش، کشیبدن سیگار، ماری جوآنا، مصرف بیش از حدّ الکل به مدّت طولانی با اختلال در آنالیز مایع منی در تحقیقات همراه بودند.
داروهای ضدّ افسردگی در بسیاری موارد موجب کاهش تمایل جنسی در فرد می‌شود و ممکن است موجب عدم انزال و ارگاسم در فرد شود. مصرف موادّ مخدّر و ضدّ دردهایی که حاوی این موادّند نیز می‌توانند موجب کاهش ساخت هورمون مردانه شوند. بعضی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌هایی که در بعضی از بیماری‌های روده‌ای استفاده می‌شود، داروهای معده مانند سایمتیدین، سولفاسالازین، داروهای روده، نیتروفورانتوئین موجب اختلال در تولید اسپرم می‌شوند.
آثار گرمای زیاد بر کیسۀ بیضه نیز مهم است و موجب تغییراتی در کیفیت اسپرم می‌شود. دمای بیضه‌ها در حالت طبیعی2 تا 4 درجۀ سانتی‌گراد پایین‌تر از دمای مرکز بدن تنظیم می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود که مردان از پوشیدن لباس‌های بسیار زیاد که توأم با تعریق است یا لباس‌هایی که به بیضه‌ها فشار وارد می‌کنند مانند لباس زیر تنگ خودداری کنند. نشستن به مدّت طولانی و به‌صورت هر روزه یعنی در دورۀ زمانی طولانی مانند دوچرخه‌سواران حرفه‌ای نیز می‌تواند مهم باشد، همچنین افرادی که در مشاغل پُرحرارت مثل کارخانجات یا سونای بخار مشغول به فعّالیت‌اند و شغل ثابتشان است نیز باید به این موارد توجّه کنند، اگرچه در تمام پژوهش‌ها این موضوع ثابت‌شده نیست.
در یک پژوهش که در سال 2005 روی اثر کامپیوترهای لپ‌تاپ بر بیضه‌ها انجام شد، دیده شد که نشستن طولانی‌مدّت به همراه لپ‌تاپ به مدّت یک ساعت باعث افزایش حرارت در هر دو کیسۀ بیضه شده، بنابراین توصیه می‌شود که از نشستن طولانی‌مدّت و هر روزه به همراه لپ‌تاپ خودداری شود.
یکی از مواردی که باعث آسیب اسپرم مرد و کاهش تحرّک و تنبلی آن می‌شود، ژل یا لوسیون‌هایی است که در حین رابطۀ جنسی توسّط آقا یا خانم استفاده می‌شوند. واریکوسل در مردان یا واریس بیضه یعنی متورّم و بزرگ‌تر شدن وریدهای موجود در بیضه -که در بیشتر موارد سمت چپ را درگیر می‌کند- نیز از علل شایع ناباروری مردان است که با بررسی بیشتر و اقدام به‌موقع جرّاحی می‌توان باروری را به‌طور قابل توجّهی بهبود بخشید.
یکی از موارد مهم که باید به آن توجّه داشت استرس ناشی از تشخیص ناباروری مرد و اثر آن بر زندگی زوجین و روابط آنان است که خودِ استرس می‌تواند منجر به بدتر شدن این دوره شود که لازم است با توضیح کامل به زوجین و قوّت قلب دادن و حتّی در موارد شدید ارجاع و کمک یک روانشناس یا روان‌پزشک از آثار منفی این موضوع -که خود می‌تواند بر روند درمان فرد تأثیر داشته باشد- جلوگیری کرد.
در موارد سقط‌های مکرّر، خانم باید از نظر سیستم ایمنی بررسی شود. یعنی در مواردی که سیستم ایمنی خانم اسپرم را به عنوان جسم خارجی شناسایی کرده و بر ضدّ آن مادّه تولید می‌کند که این موضوع را می‌توان با آزمایش تخصّصی تشخیص داد.
در پژوهشی که در یک کلینیک ناباروری مردان در نیویورک امریکا در سال 2009 انجام شد، 6/32 درصد یعنی بالاترین علّت آن ناشناخته باقی ماند و پس از آن دومین دلیل واریس بیضۀ مردان یا واریکوسل با 6/26 درصد، سپس انسداد در مجاری و لوله‌های منی بود.
