یائسگی در مردان یک موضوع پیچیده، جذّاب، همچنین مورد بحث و اختلاف نظر است. امروزه با افزایش سطح آگاهی، کلاس‌های بهداشت و پیشرفت درمانی جوامع و در پی آن افزایش میزان متوسّط طول عمر مردان، کیفیت زندگی در مردان مسن بیشتر مورد توجّه و بررسی قرار گرفته است. در مردان افزایش سن با کاهش پیشروندۀ هورمون جنسی مردانه یا همان تستوسترون همراه است. اگر غلظت تستوسترون در خون مردان مسن از میزان حداقل در افراد جوان کمتر باشد، به آن یائسگی مردانه یا کم‌کاری غدد جنسی یا کم‌کاری بیضه‌ها می‌گویند.
سازمان بهداشت جهانی از یائسگی مردانه با عنوان کم‌کاری بیضه‌ها با شروع دیررس یاد می‌کند. با وجود این برخلاف یائسگی در بانوان -که کاهش قابل توجّه هورمون زنان در آنان عواقب و عوارض کاملاً شناخته‌شده‌ای دارد- در آقایان این کاهش هورمون به‌صورت خفیف است و عواقب ثابت و اثبات‌شده‌ای برای همه ندارد. این تغییر هورمونی سبب ایجاد مجموعه‌ای از علائم جنسی و روانی می‌شود. کاهش تستوسترون وابسته به سن است و با بالا رفتن سن بیشتر غلظت آن کاهش می‌یابد. با افزایش سن علاوه بر کاهش غلظت تستوسترون در خون از حسّاسیت بافت‌ها به این هورمون نیز کاسته می‌شود. کاهش طولانی‌مدّت تستوسترون آثار سوئی بر استخوان، ماهیچه، مغز، چربی‌های خون و خلق‌و‌خوی فرد دارد. کاهش تستوسترون خون از حدود سی سالگی شروع می‌شود و پس از آن تقریباً هر سال یک درصد از میزان تستوسترون خون کاسته می‌شود.
علائم اصلی کاهش تستوسترون در مردان عبارت‌ا‌ند از:
- کاهش عملکرد جنسی به‌صورت کاهش تمایل جنسی، کاهش تعداد دفعات ارتباط جنسی و کاهش انزال در مردان
- کاهش توده، تراکم و سفتی استخوان‌ها و در نتیجه افزایش خطر شکستگی استخوان‌ها
- کاهش تودۀ عضلانی و افزایش تودۀ چربی
- کاهش قدرت عضلانی
- کم‌خونی (آنمی) که در مردان مسن‌تر بیشتر شایع است.
- کاهش انرژی و قوای بدنی و خستگی زودرس
- تحریک پذیری، تغییرات رفتاری، افسردگی، چاقی مرکزی بدن یا چاقی شکمی و اختلال در آزمایش‌های قند خون نیز با کاهش عملکرد بیضه‌ها مرتبط‌اند که این ارتباط دوطرفه است؛ یعنی چاقی و بیماری قند خود می‌توانند عوامل کاهش بیشتر در هورمون مردانه را فراهم کنند.
برخلاف بانوان، شروع یائسگی در مردان غیرقابل پیش‌بینی و تدریجی است و این موضوع باعث می‌شود که در تشخیص و درمان این بیماران تأخیر و تعلّل بیشتری ایجاد کند. در بعضی پژوهش‌ها ارتباط بین کاهش تستوسترون آزاد خون و افسردگی نشان داده شده است و در نتیجه توصیه شده که در مردان مسنّی که با افسردگی بدون علّت مشخّص مراجعه می‌کنند، از نظر یائسگی مردانه تحت بررسی و آزمایش قرار گیرند. نحوۀ تشخیص یائسگی در مردان باید با گرفتن شرح حال و پرسیدن سؤال‌های مختلف -که در پرسش‌نامه‌های علمی موجود است- سپس انجام آزمایش خون دقیق به اثبات برسد و صرفاً وجود برخی علائم -که ذکر کردیم- دلیل بر وجود یائسگی نیست. کمبود تستوسترون مختصّ سنین بالا نیست و در مردان کم‌‌سن‌وسال نیز می‌تواند اتّفاق بیفتد، ولی باید به این نکته توجّه داشت که تجویز نابه‌جای هورمون مردانه با عوارض خطرناکی همراه خواهد بود.
عارضۀ اصلی تجویز تستوسترون افزایش غلظت خون است که موجب افزایش خطر لخته شدن در اعضای مختلف از عروق قلبی و مغزی می‌شود. یکی دیگر از عوارض خطرناک آن تسریع رشد پروستات در مردان است و در مواردی که خطر سرطان پروستات در فرد وجود دارد، یا اینکه سرطان هنوز نهفته است، موجب شعله‌ور شدن و بدتر شدن آن می‌شود.
برخلاف تصوّر عموم مردم در مردانی که سطح تستوسترون طبیعی دارند، تجویز آن موجب افزایش میل جنسی و قوای بدنی نمی‌شود، بلکه موجب تحلیل رفتن آن‌ها و از بین رفتن قدرت باروری می‌شود؛ نکته‌ای که در بسیاری از جوانان و در باشگاه‌های بدنسازی به منظور افزایش قوا و قدرت عضلانی از این هورمون‌ها استفاده می‌شود و در مراحلی که تحلیل و کوچک شدن بیضه‌ها اتّفاق افتاده، دیگر نمی‌توان کاری برای فرد انجام داد و این جزو عوارض برگشت‌ناپذیر تجویز تستوسترون است.
درمان
ابتدا باید تمام بررسی‌های ضروری و گرفتن شرح حال و آزمایش‌های کامل انجام شود. سپس در موارد اثبات کاهش هورمون فقط در موارد علامت‌دار برای بیمار درمان به‌صورت منطقی و کاملاً آگاهانه و زیر نظر پزشک متخصّص انجام شود؛ با این حال چون عوارض این نوع روش درمانی نیز هنوز به‌طور کامل مشخّص نشده، باید به‌طور کامل و جداگانه برای هر فردی احتمال خطر و فایدۀ این روش توضیح داده شود، سپس درمان صورت گیرد.
دو نوع درمان دارویی موجود در بازار ایران بیشتر به صورت تزریق عضلانی و کمتر به صورت خوراکی است که اگر درست تجویز شود، می‌تواند باعث بهبود مشکلات فیزیکی، ذهنی، افسردگی و قدرت جنسی فرد شود و ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را نیز کاهش دهد.
به دلیل اهمّیت موضوع ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که در مردان با سرطان پروستات یا کسانی که در آزمایش‌های انجام‌شده در خطر ابتلا به آن قرار دارند، تجویز تستوسترون به‌طور قطع و کامل ممنوع است.
