تغذیه و ناباروری
سه شنبه 21 شهریور 1402
براساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت، به ازای هر چهار زوج در کشورهای در حال توسعه، یک نفر نابارور است. میزان ناباروری در ایران به‌طور کلّي 2/13 درصد است. 9/39 درصد از موارد ناباروری مردانه و 3/40 درصد زنانه است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد زنانی که از رژیم غذایی سالم و مقوّی بهره‌مندند، 66 درصد کمتر از بقیۀ زنان دچار ناباروری می‌شوند. رژیم غذایی در مردان نیز حائز اهمّیت است. تغذیه تأثیری مستقیم بر توانایی و کیفیت اسپرم دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که داشتن عادات نامناسب رژیم غذایی و مصرف مکرّر مشروبات الکلی و دخانیات می‌تواند باعث پایین آوردن کیفیت و مقدار اسپرم شود و لقاح تخم را دشوارتر کند. رژیم غذایی مناسب، متنوّع و مغذّی در مردان و زنان به باروری کمک می‌کند.
تغذیه و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یکی از مهم‌ترین دلایل ناباروری در زنان است. حدود پنجاه تا هفتاد درصد از مبتلایان به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک چاق هستند. زنان مبتلا معمولاً کیست‌های متعدّد در تخمدان‌ها دارند که ناشی از تولید بیش از حدّ هورمون‌هایی به نام آندروژن‌هاست. این زنان معمولاً در معرض افزایش خطر بیماری‌های قلبی، سرطان رحم، دیابت و فشار خون بالا هستند. تحقیقات نشان داده است که رژیم‌های غذایی مناسب حاوی فیبر بالا و کاهش کربوهیدرات‌های ساده در درمان این بیماری بسیار سودمند است و درنتیجه احتمال باروری در این زنان افزایش می‌یابد. دستیابی به وزن مناسب نیز از اهمّیت ویژه‌ای برخوردار است.
تغذیه و چاقی
براساس اعلام انجمن ملّی ناباروری، حدود سی درصد از مواردی که ناباروری تشخیص داده می‌شود، به دلیل وزن بیش از حد است. زنان تنها کسانی نیستند که تحت تأثیر چاقی و ناباروری قرار دارند، مردان نیز از عوارض مشابهی رنج می‌برند. نشان داده شده است که چاقی شدید در مردان روی باروری آنان تأثیر می‌گذارد که ناشی از عدم تعادل در تنظیم هورمونی وابسته به تولید اسپرم است. از سوی دیگر کمبود وزن نیز به اندازۀ چاقی و اضافه‌وزن در باروری تأثیرگذار است و باید درمان شود، بنابراین اگر قصد باردار شدن دارید، دستیابی به وزن ایده‌آل (نمایۀ بدن بین 25-5/18) بسیار حائز اهمّیت است.
تغذیه و تعیین جنس
از زمان‌های بسیار دور این باور وجود داشته که تغذیۀ مادر تأثیر بسزایی در تعیین جنس نوزاد قبل از بارداری دارد، امّا دلیل آن به‌درستی مشخّص نبود. امروزه با انجام آزمایش‌های مختلف به این نتیجه رسیده‌اند که تغذیۀ مادر باعث تغییر در یون‌های سطح تخمک شده و به این صورت جذب یکی از کروموزوم‌های X یا Y به سوی تخمک و لقاح با آن بیشتر می‌شود. البته برای تأثیرگذاری روش تغذیه‌ای حتماً باید سه ماه قبل از اقدام به بارداری و تحت نظر متخصّص تغذیه این روش را اجرا کرد.
تغذیه به‌طور کلّی اهمّیت زیادی در سلامتی همۀ اقشار جامعه به‌ویژه بانوان دارد، امّا هیچ زمانی مهم‌تر از زمان بارداری نیست. غذای مناسبی که مادر می‌خورد، بهترین هدیه به نوزاد قبل از تولّد است و شیر مادر اولین و بهترین هدیه پس از تولّد است. استفاده از ترکیب متنوّعی از موادّ غذایی سالم و مغذّی برای باروری سالم و افزایش وزن مناسب دورۀ بارداری، احساس سلامت و شادابی در طول بارداری، آمادگی برای زایمان راحت و تأمین اجزای ساختمانی سلول‌های بدن جنین برای رشد و سلامت آینده بسیار حائز اهمّیت است. مشاورة تغذیه باید بخشی جدایی‌ناپذیر از مراقبت‌های قبل از زایمان و ادامۀ حاملگی باشد تا خطر عوارض کوتاه‌مدّت و بلندمدّت مربوط به مادر، جنین و پس از تولّد نوزاد را کاهش دهد.
در موارد زیر ارجاع خانم باردار به متخصّص تغذیه الزامی است:
- مادران زیر هجده سال
- مادرانی با سابقۀ افزایش وزن بیش از حد و سابقۀ ابتلا به اختلالات بارداری نظیر دیابت بارداری یا اکلامپسی و پره‌اکلامپسی در بارداری اول
- BMI قبل از بارداری یا سه ماهۀ اول بارداری زیر 5/18 یا بیشتر از 25
- داشتن رژیم غذایی درمانی خاص برای کنترل یک بیماری
- سابقۀ اختلالات دستگاه توليد مثل يا اختلالات بارداري
- بیماری‌های زمینه‌ای مادر باردار شامل دیابت، آنمی، بیماری کلیوی، پرفشاری خون و... .
تغذیه و شیردهی
همان‌گونه که تغذیۀ قبل از بارداری و دوران بارداری مهم است، توجّه به تغذیۀ مادر شیرده پس از زایمان نیز بسیار حائز اهمّیت است. از یک طرف مادر برای شیردهی مناسب و کافی به نوزاد نیاز به تغذیۀ کاملی دارد و از سوی دیگر با پایان بارداری تمایل به کاهش وزن و برگشت به اندام مناسب به میان می‌آید؛ بهترین راه برای داشتن فرزندی سالم و دوران شیردهی خوب مشاوره با یک متخصّص تغذیه برای دریافت رژیمی متناسب با نیاز‌های مادر و فرزند است. اگر مادر بتواند با صبر و حوصله شیردهی خود را بیش از شش ماه و تا دو سال ادامه دهد، مقدار زیادی از اضافه‌وزن خود را از دست می‌دهد و می‌تواند به اندام مورد نظر خود دست یابد.
مراقبت‌های تغذیه‌ای قبل و بعد از IVF، IUI و میکرو اینجکشن
پژوهش‌ها نشان داده است که داشتن وزن متناسب در موفّقیت IVF مؤثّر است و اضافه یا کاهش وزن می‌تواند میزان موفّقیت IVF را کاهش دهد. همچنین مصرف موادّ غذایی خاصّی قبل از IVF می‌تواند در افزایش میزان باروری خانم‌ها مؤثّر باشد. لازم است رژیم غذایی سالم غنی از ویتامین‌ها و موادّ معدنی، همچنین آنتی‌اکسیدان‌ها را از سه ماه قبل از IVF شروع کنید. در یک پژوهش دانشگاهی محقّقان به این نتیجه رسیدند که پیروی از رژیم غذایی مدیترانه‌ای پیش از اقدام به IVF می‌تواند احتمال بارداری را تا بیش از چهل درصد افزایش دهد، زیرا این برنامۀ غذایی سرشار از چربی‌های غیراشباع سالم، میوه‌ها و سبزی‌ها، ماهی‌هایی که آلودگی بسیار پایینی به جیوه دارند، همچنین حاوی انواع و اقسام حبوبات پُرفیبر است که منبع خوب ویتامین‌های گروه ب هستند.
