مداخلۀ زودهنگام گفتاردرمانی در بخش مراقبتهای ویژۀ نوزادان نارس
دوشنبه 6 شهریور 1402
توانایی غذا خوردن و مکیدن یکی از ضروری‌ترین رفتارهای نوزاد برای حفظ بقا، یادگیری و تعامل است که تمامی جنبه‌های رشدی او را دربرمی‌گیرد. تغذیۀ نوزادان شامل سه جزء اساسی استک مکیدن، بلعیدن و تنفّس. همۀ این سه جزء باید در تغذیه و بلع نوزادان مورد توجّه قرار گیرد. هر ساله تقریبأ 2.500.000 نوزاد زندگی خود را در بخش مراقبتهای ویژۀ نوزادان آغاز می‌کنند. یکی از متخصّصانی که در این حوزه در ارزیابی و تدارک نیازهای این نوزادان در معرض خطر می‌تواند کمک کند، آسیب‌شناس گفتار و زبان است.
بلع در نوزادان یک عمل فیزیولوژیک است که خودبه‌‌خود انجام می‌شود و نیاز به یادگیری ندارد، بنابراین اگر دستگاه‌های تغذیه‌ای نوزاد مشکلی نداشته باشد، در کودکی که نارس به دنیا آمده، اختلال بلع با کمترین دخالت با تحریک صحیح به جریان طبیعی هدایت خواهد شد. رفع مشکل بلع در نوزادی علاوه بر اینکه مشکلات تغذیۀ کودک را در آن هنگام رفع می‌کند، نقش مؤثّری در تکامل حسّی دستگاه گفتار و پیشگیری از بروز اختلال گفتار در آینده خواهد داشت.
توانایی مکیدن برای نوزادان بسیار حیاتی است و بیشتر نوزادان سالم -که به‌موقع به دنیا آمده‌اند- بلافاصله بعد از تولّد توانایی مکیدن سینۀ مادر یا شیشۀ شیر را دارند، امّا این توانایی در نوزادان نارس یا نوزادان با اختلالات کروموزومی و رشدی ناقص با تأخیر بیشتری رخ می‌دهد. برای بلع دهانی مناسب لازم است مکیدن، بلعیدن و تنفّس به‌گونه‌ای هماهنگ باشد که کودک بدون هیچ مشکلی شیر را قورت بدهد. برای مکیدن سالم حرکات مناسب لب‌ها، گونه‌ها، زبان و کام لازم است و در عین حال شرایط بلع باید به‌گونه‌ای باشد که شیر موجود در دهان وارد ریۀ کودک نشود. هماهنگی حرکات اعضای مذکور به هدایت عصبی- مغزی سالم نیاز دارد، بنابراین بروز بیماری در هریک از اعضای فوق یا بیماری‌های مغزی یا بروز حملات تشنّجی می‌تواند باعث بروز اختلال مکیدن شود.
25 درصد از کودکان درجات متفاوتی از اشکال در شیر خوردن را خواهند داشت. علّت این اختلال می‌تواند ناهنجاری‌های مادرزادی، ناهنجاری‌های اکتسابی و مشکلات رفتاری باشد. اختلال بلع در کودکانی که شکاف کام و لب دارند یا دچار فلج مغزی‌اند یا کودکانی با علائم اختلال رشدی مانند اُتیسم بیش از سایر نوزادان خواهد بود.
علائم و نشانه‌های اختلال تغذیه و بلع در کودکان
• کمان‌دار شدن یا سفت شدن بدن در طول تغذیه
• تحریک‌پذیری یا عدم هوشیاری در طول تغذیه
• نخوردن غذا یا مایعات
• عدم پذیرش بافت‌های مختلف از موادّ غذایی
• زمان تغذیۀ طولانی
• مشکل در جویدن
• مشکل در تغذیه با شیر مادر
• سرفه یا عق زدن در وعده‌های غذایی
• آبریزش بیش از حد یا خروج موادّ غذایی یا مایعات از دهان یا بینی
• مشکل هماهنگی تنفّس با خوردن و نوشیدن
• افزایش گرفتگی در وعده‌های غذایی
• کیفیت صدای نفس‌آلود یا خشن
• تف کردن مکرّر یا استفراغ
• ذات‌الریه در محدودۀ زمان معیّن یا عفونت‌های تنفّسی
• رشد کمتر از سن در افزایش وزن
توانایی غذا خوردن و مکیدن یکی از ضروری‌ترین رفتارهای نوزاد برای حفظ بقا، یادگیری و تعامل است که تمامی جنبه‌های رشدی او را دربرمی‌گیرد. تغذیۀ نوزادان شامل سه جزء اساسی استک مکیدن، بلعیدن و تنفّس. همۀ این سه جزء باید در تغذیه و بلع نوزادان مورد توجّه قرار گیرد.
تغذیه در NICU
یکی از شرایط خاص و حسّاس در بلع برای کودکان نارس موجود NICU (بخش مراقبتهای ویژۀ نوزادان نارس) است. یکی از متخصّصانی که باید در واحد مراقبتهای ویژۀ نوزادان NICU باشند، آسیب‌شناس گفتار و زبان است که نوزادان را از لحاظ مشکل مکیدن و بلعیدن ارزیابی می‌کند. پس از ارزیابی و پیش‌بینی دوره‌های کوتاه‌مدّت و بلندمدّت، تغذیۀ دهانی را -که معمولاً ارتباط مستقیمی با وضعیت فیزیکی و فیزیولوژیکی دارد- شروع می‌کنند. وضعیت عضلات در نوزادان نارس شل یا سفت است و عملکرد تنفّسی ضعیفی دارند.
به نظر می‌رسد وضعیت بدن به گازهای خون و مکانیک ریۀ نوزادان با وزن کم در حین تولّد در طول تغذیه با لوله تأثیر می‌گذارد. وضعیت دمر منجر به افزایش زیادی در اشباع اکسیژن خون شریانی در طول تغذیه از راه لولۀ بینی (NG-Tube) می‌شود. وضعیت دمر ممکن است اجازۀ پیشرفت در حرکات ریه با کاهش انرژی مصرفی برای تنفّس خودبه‌خودی را بدهد و ممکن است دورۀ پشتیبانی ونتیلاتور را برای نوزادان نارس هنگام تولّد همراه با اختلال مزمن ریوی کاهش دهد.
راهنمایی‌های لازم اولیه برای ایجاد الگوهای شخصی و بلع می‌تواند در کاهش مشکلات جانبی ناشی از اختلال در بلع به نوزاد کمک شایانی کند. هرچقدر شروع برنامۀ درمان زودتر باشد، در ایجاد سریع و به‌موقع بلع دهانی و عدم استفاده از مواردی مانند NG-Tubeبرای کودک کمک‌کننده خواهد بود. شروع برنامه شامل ارزیابی و درمان است.
آسیب‌شناس گفتار و زبان موارد زیر را ارزیابی می‌کند:
* چک کردن رفلکس‌های دهانی
* چک کردن تنفّس
* چک کردن سیستم حسّی
* چک کردن وضعیت تغذیه‌ای
اشکال یا ضعف در هرکدام از این مراحل با مداخلۀ زودهنگام آسیب‌شناس گفتار می‌تواند آن را برطرف کند.
برنامه‌های درمان
برنامه‌های درمان -که پس از ارزیابی جامع آسیب‌شناس گفتار و زبان و هماهنگی تیم درمانی با متخصّصان کاردرمانگر، فیزیوتراپیست و پزشک شروع می‌شود- شامل موارد زیر است:
شروع تحریکات حسّی- حرکتی اندام‌های دهان
افزایش تقویت اندام‌های دهانی درگیر در بلع
اصلاح الگوهای تنفّسی در جریان بلع
شروع برنامۀ تغذیه‌ای با همکاری مادر
توجّه داشته باشید هرچه زمان مداخله زودتر باشد، مشکلات تغذیه‌ای و عوارض جانبی این اختلال کمتر خواهد بود و نوزاد زودتر شرایط طبیعی را در مهارت‌های تغذیه‌ای کسب می‌کند.
