آنچه باید دربارۀ دوران نوزادی کودک بدانیم
پنجشنبه 14 اردیبهشت 1402
در میان مخلوقات خداوند، انسان را می‌توان تنها مخلوقی دانست که تکامل همه‌جانبۀ او پس از به‌دنیا آمدنش اتفاق می‌افتد؛ زیرا اکثر مخلوقات تقریباً زمانی‌که به‌دنیا می‌آیند شکل و فرم کامل خود را دارند، در‌حالی‌که کودک انسان بیش‌ترین مدت زمان را باید سپری کند تا بتواند نیازها و خواسته‌های خود را برآورده کند و به یک انسان کامل با توانایی‌های لازم تبدیل شود. مثلاً یک بچه‌گربه از زمانی که به‌دنیا می‌آید تا زمانی‌که به یک گربۀ کامل با توانایی‌های لازم برای بقا تبدیل شود، چند ماه بیش‌تر فرصت لازم ندارد، اما درمورد انسان این‌گونه نیست.
کودک انسان تا ۱۸ ماهگی به مراقبی مهربان مانند مادر نیازمند است تا علاوه بر برآورده شدن نیازهای جسمی خود ازطریق او، با نزدیک بودن به او و ارتباط همیشگی‌اش با مادر مهربان، بزرگ‌ترین و با ارزش‌ترین منبع عاطفی و روانی را در اختیار داشته باشد. شیر مادر که عصارۀ جان اوست، همراه با نوازش و محبت بی‌چون و چرای مادر، به نوزاد کمک می‌کند تا رشد مناسبی از نظر جسمی و روانی داشته باشد. اما موضوعاتی در دوران اولیۀ تولد کودک باید مورد توجه واقع شود تا مطمئن باشیم کودک‌مان از سلامتی همه‌جانبۀ خود برخوردار است. در این مقاله به چند مورد از این مباحث مهم و در خور تأمل می‌پردازیم.
کی از موضوعات مهم در ۱۸ ماه اول زندگی کودک موضوع شیر خوردن است. اگر مادر از توانایی جسمی و روانی برخوردار باشد، بهتر است که در زمان شیر دادن به فرزند خود مواردی را در نظر بگیرد تا خوردن شیر برای نوزاد به زمانی برای عشق‌بازی با مادر تبدیل شود. بهتر است مادر در زمان شیر دادن پوششی نرم و لطیف بر تن داشته باشد و از هیچ‌گونه مواد خوشبوکنندۀ بدن استفاده نکند تا کودک در زمان شیر خوردن با هر نفس عطر خوشِ آشنای مادر را به وجود خود منتقل کند.
بهتر است که مادر در محیطی آرام و بدون صدا و مزاحمت در کنار کودک خلوتی عاشقانه را فراهم کند تا شیر مادر که عصارۀ جان کودک است همراه با نوازش و محبت بی‌چون‌وچرای مادر به نوزاد کمک کند تا رشدی مناسب از نظر جسمی و روانی داشته باشد. مادرانی که به دلایل مختلف از شیر خشک استفاده می‌کنند، مثلاً مادرانی که بر اثر تغییرات هورمونی دچار افسردگی پس از زایمان شده‌اند، یا توانایی جسمانی کافی ندارند و یا حتی اگر تمایلی به دادن شیر خود به فرزند ندارند نیز می‌توانند در زمان شیر خوردن موارد فوق را مورد توجه قرار دهند و نگران کاستی‌ها از بابت نخوردن شیر مادر نباشند و به این طریق این کمبودها را جبران کنند.
یکی از چالش‌های بسیار مهم در ۱۸ ماه اول زندگی کودک، موضوع از شیر گرفتن کودکان است که ارتباط مستقیم با مسئلۀ تثبیت دهانی دارد. به‌نظر می‌رسد که دربارۀ زمان مناسب برای از شیر گرفتن کودکان اختلاف‌نظرهایی میان متخصصان تغذیۀ کودک و روان‌شناسان حوزۀ کودکان وجود دارد که در این مورد والدین می‌توانند با مطالعۀ دلایل هر دو گروه بهترین انتخاب خود را در این باره داشته باشند. متخصصان حوزۀ تغذیۀ کودکان، زمان مناسب برای از شیر گرفتن کودکان را پس از ۲ سالگی می‌دانند، حال آن‌که متخصصان حوزۀ بهداشت روان با ارائۀ دلایل متعدد این بازۀ زمانی را به 8 تا ۱۴ ماهگی نوزاد کاهش می‌دهند.
یکی از دلایل مهمی که روان‌شناسان زمان از شیر گرفتن کودکان را قبل از ۱۸ ماهگی مناسب می‌دانند این است که با گرفتن کودک از شیر، از اختلال تثبیت دهانی در کودکان پیش‌گیری می‌شود که خود موجب جلوگیری از اختلالات و مشکلات جسمی و روانیِ حال و آیندۀ کودکان خواهد بود. در هر صورت مادرانی که قصد دارند کودک خود را از شیر بگیرند، باید با صبر و حوصله و در مدت زمان نسبتاً طولانی اقدام به آن کنند.
کودک در ماه‌های ابتدایی پس از تولد، بخش زیادی از ساعات شبانه روز را می‌خوابد، درنتیجه خواب نوزاد در دوران ۱۸ ماه اول زندگی‌اش از اهمیت بسزایی برخوردار است. اما این‌که دلیل زیاد بودن میزان خواب نوزاد چیست، می‌توان گفت که نوزادان در زمان بیداری به‌دلیل کنجکاوی‌هایی که دارند اطلاعات بسیار زیادی را ازطریق سیستم حواس به مغز خود منتقل می‌کنند و مغز برای پردازش و درک آن اطلاعات نیاز به زمانی مناسب و با کیفیت دارد تا هرآنچه دریافت کرده به پوشه‌های طبقه‌بندی‌شده ـ که بعدها مورد استفادۀ کودک قرار خواهد گرفت ـ تبدیل کند.
بدن نوزاد ازطریق خواب این فرصت را به مغز می‌دهد تا کوله‌باری از اطلاعات جدید را به‌درستی پردازش و بایگانی کند. درنتیجه، زمان خواب نوزاد و کیفیت آن برای دستیابی به این هدف از اهمیت بسزایی برخوردار است. کودک در یک سال اول زندگی خود بین ۱۴ تا ۱۶ ساعت در شبانه روز می‌خوابد که البته هر کودک براساس سرشت و ذات خود با دیگری متفاوت است، اما در زمان خواب کودک به‌دلیل این‌که او حداقل تا یک‌سالگی بیش‌تر زمانی که می‌خوابد خوابی بسیار سبک دارد و کم‌تر دیده شده که نوزاد خواب عمیق و سنگینی داشته باشد ـ که برای این موضوع دلایل علمی مربوط به سیستم اعصاب و موضوع مراحل مختلف خواب وجود دارد ـ برخلاف آنچه باور عمومی به آن معتقد است باید محیط را تقریباً عاری از هرگونه صدا و سرشار از آرامش کرد تا در زمان خواب نیرو و انرژی لازم برای فعالیت‌های دیگر آماده شود.
درمورد خواب کودک به این نکته باید توجه شود که بین ۴ تا ۶ ماهگی، زمانی‌که کودک وزنی معادل دو برابر وزن زمان تولد خودش را دارد، بهتر است که مادر در طیّ شب یعنی به‌مدت ۵ تا ۶ ساعت به نوزاد شیر ندهد تا از این طریق به او کمک کند که خوابی با مدت زمان بیش‌تر داشته باشد و سیستم گوارش و جهاز هاضمۀ او اجازه پیدا کند تا از فعالیت متوقف شود و استراحت کند. همچنین مادری که احتمالاً خسته و کم‌توان شده است، فرصتی مناسب برای خواب کافی به‌دست بیاورد و انرژی لازم برای رسیدگی به فرزند خود در زمان‌های دیگر شبانه روز پیدا کند.
در این‌جا لازم است به یکی از مهم‌ترین مسائلی بپردازیم که والدین باید درمورد فرزندان خود تا یک سال اول زندگی‌شان به آن توجه داشته باشند. کودک تا یک‌سالگی همان‌قدر که نیازمند شیر مادر یا تغذیه ازطریق شیر خشک و یا غذای کمکی است، به مهر و عاطفۀ والدین همراه با نوازش و توجه کافی برای رشد روانی و جسمانی خود نیازمند است. همان‌طورکه احتمالاً به این موضوع واقف هستید که تا یک سال اول زندگی موضوع اطمینان و اعتماد به دنیای هستی و آدم‌ها در وجود انسان شکل می‌گیرد. این بدان معنی است که اگر می‌خواهیم کودکانی آرام و انسان‌هایی مطمئن و استوار پرورش دهیم، باید مراقب این موضوع باشیم که کودک تا یک‌سالگی هیچ‌گونه درد و رنجی را تحمل نکند.
زمانی که کودک به هر دلیلی گریه را آغاز می‌کند، بلافاصله باید والدین و یا مراقب اصلی کودک، که انسان‌هایی مهربان و نوازش‌گر هستند، او را در آغوش بگیرند و به‌سرعت نیازهایش را برآورده کنند. این‌گونه است که کودک در ذهن و روان خود به این نتیجه می‌رسد که دنیا زیبا و قابل اعتماد است و انسان‌ها با عشق و عاطفۀ خود پذیرای بی‌قید و شرط او حتی در زمان‌های ناراحتی و کج‌خلقی او هستند.
خلاصۀ کلام این‌که، به‌قول بزرگی که می‌گفت والدین با عشق و اعتمادی که به کودک تا یک سالگی‌اش می‌دهند، می‌توانند به او این نوید را بدهند که دنیا گلستانی است پر از گل‌های زیبا که برخی از گل‌ها خار نیز دارند و یا این خبر ناخوشایند که جهان خارستانی است که اگر جست‌وجو کنیم شاید گل‌هایی را نیز در آن بیابیم.
اهمیت دوران اولیۀ زندگی نوزادان و کودکان‌مان آنقدر مهم است که موضوعات متعددی را می‌توان به آن اختصاص داد، مانند موضوع واکسن کودک، موضوع شروع غذای کمکی نوزاد و مباحثی چون انواع مختلف تجربۀ اضطراب در کودکان، یا از شیر گرفتن کودک که امیدواریم در مقالات آینده فرصت لازم برای ارائۀ این مباحث مهم فراهم آید.
این را به‌یاد داشته باشیم که ما والدین در عصر حاضر می‌توانیم با کمک گرفتن از علم روانشناسی نسبت به والدگری خود آگاهی‌های لازم را به‌دست آوریم تا از این طریق انسان‌هایی سالم و شاد وارد جامعه کنیم. به‌خاطر داشته باشیم که مادری و پدری کردن یک مهارت محسوب می‌شود، برای کسب این مهارت تلاش کنیم.
