مداخلات درمانی در اوتیسـم
دوشنبه 23 بهمن 1402
با شیوع 1/64 اوتیسم، هرچه بیشتر در مورد آن بدانیم، بیشتر می‌توانیم به محیط اطراف خود و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم کمک کنیم. در سه شمارۀ قبل خلاصه‌ای از علائم و نشانه‌های اوتیسم دانستیم و اینکه با چه علائمی در کودکان باید به متخصّص مربوط مراجعه کنیم. تاکنون درمانی قطعی برای اوتیسم نداشته‌ایم، امّا امید آن است که با رفتار درمانی و تغییراتی که در محیط پیرامونشان پدید می‌آوریم، بتوانیم محیط مناسبی برای رشد و بارور شدن این جوانه‌ها فراهم آوریم. نکتۀ حائز اهمّیت این است که تشخیص زودرس منجر به مداخلۀ درمانی زودتر، همچنین نتیجه و پیش‌آگهی بهتر خواهد شد.
روشی که امروزه استفاده می‌شود: Applied Behavioural Analysis or Behaviour Modification نام دارد. در فارسی می‌توان از آن به تغییر اصلاحی در رفتار یا آنالیز رفتاری کاربردی نام برد. ما به اختصار به آن ABA می‌گوییم.
در این شماره می‌خواهیم دربارۀ رفتار بدانیم و اینکه تعریف علمی رفتار چیست؟ تحت تأثیر چه عواملی است؟ و آنگاه خواهیم دانست چگونه می‌توان در آن تغییراتی ایجاد کرد.
رفتار انسان درواقع موضوع مورد هدف در آنالیز رفتاری کاربردی است. خصوصیاتی که رفتار را تعریف می‌کنند شامل موارد زیر است:
• رفتار یعنی آنچه مردم انجام می‌دهند و می‌گویند. رفتار با برچسب متفاوت است. وقتی می‌گوییم سارا عصبانی است، برچسب است نه رفتار؛ امّا آنچه در عصبانیت دیده می‌شود، رفتار است. به عنوان مثال، سارا بر سر مادرش فریاد کشید، سارا شیشۀ پنجره را شکست.
• رفتارها دارای چند بُعد قابل اندازه‌گیری‌اند. مثلاً تعداد دفعات یا فرکونسی (دارا در طول کلاس ریاضی ده بار ناخنش را جوید)، طول مدّت (کاوه یک ساعت تمام فریاد کشید)، شدّت (مریم وزنۀ ده پوندی را بلند کرد) و نهفتگی یا تأخیر (وقتی مادر از شاهین خواست جورابش را بپوشد، ده دقیقه طول کشید تا شاهین شروع به پوشیدن جورابش کند).
• رفتار می‌تواند مشاهده، توصیف یا رکورد شود.
• رفتار می‌تواند محیط را تحت تأثیر محیط قرار دهد، چون رفتار عملی است که شامل حرکت در زمان و مکان باشد. وقتی دانش‌آموز دستش را در کلاس بلند می‌کند و معلم وی را صدا می‌کند، در واقع تأثیری است روی افراد اطرافمان. یا زمانی که لامپ را روشن می‌کنید و اتاق روشن می‌شود، تأثیری است روی محیط اطراف.
• رفتار قانونی است، یعنی اینکه وقوع آن به‌طور نظام‌مند از محیط متأثّر می‌شود. به عبارت دیگر رفتار و محیط پیرامون یک ارتباط عملی با یکدیگر دارند.
• رفتار می‌تواند واضح یا نهان باشد. رفتار واضح رفتاری است که دیگران آن را می‌بینند یا می‌شنوند، مثل دویدن و پریدن. رفتار نهان رفتاری است که فقط خود ِفرد از آن آگاه است مثل اندیشیدن.
حال که خصوصیات رفتار و تعریف صحیح آن را دانستیم، باید تعریف آنالیز رفتاری کاربردی درمانی را بهتر بدانیم.
Behaviour Modification or ABA درواقع زمینه‌ای از روان‌شناسی است که بر آنالیز و تجزیه، همچنین تغییرات در رفتار انسان متمرکز است. آنالیز یعنی تعیین ارتباط عملی بین محیط و یک رفتار مشخّص که دلایل رفتار را قابل توجیه می‌کند، یا تعیین می‌کند که چرا فرد این‌گونه رفتار کرد.
تغییر یا اصلاح یعنی نمو و پیاده‌سازی به نحوی که به افراد در ایجاد تغییر رفتاری کمک می‌کند. این روش را افراد متخصّص برای کمک به فرد به‌کار می‌برند، به گونه‌ای که تغییر از لحاظ اجتماعی با اهمّیت باشد و هدف اصلی بهبودی در روند زندگی فرد باشد.
بیایید به جای اینکه اوتیسم را تراژدی بدانیم، ناآگاهی از آن را یک تراژدی بزرگ بدانیم!
نکات زیر از خصوصیات این روش درمانی‌اند:
o تمرکز روی یک رفتار هدف باشد.
o براساس اصول رفتاری باشد که از پژوهش‌های تجربی و آزمایشگاهی استخراج شده باشد.
o تأکید و تمرکز روی محیط کنونی باشد، چون متغیرهای گوناگون محیطی می‌توانند روی رفتار کنترل داشته باشند.
o روش به‌کار برده شده به‌طور دقیق مشخّص شده باشد.
o درمان به‌صورت روزانه با اطرافیان پیاده‌سازی شود. در این مورد باید اطرافیان فرد با درمانگر متخصّص آموزش داده شوند.
o میزان تغییر و اصلاح رفتار باید اندازه‌گیری شود. (به عنوان مثال اگر تعداد دفعات مو کشیدن ده بار در طول روز باشد، چه میزان تغییر حاصل شده است).
o تأکید کمتر بر تأثیر عوامل گذشته به عنوان علّت رفتار
o ردّ علل فرضی پیش‌زمینه‌های رفتار (اسکینر برخلاف فروید معتقد بود نمی‌توان آن‌ها را اثبات کرد، بنابراین غیرعلمی هستند).
روش مداخلۀ درمانی تنها برای اوتیسم به‌کار نمی‌رود و موارد استفادۀ آن عبارت‌اند از:
ناتوانی‌های نمو، بیمارهای روحی، سیستم‌های آموزشی (روابط آموزشی بین معلم و دانش‌آموز)، بازتوانی (بعد از تصادفات، ضربۀ مغزی)، روان‌شناسی جامعه (آموزش بازیافت، جمع‌آوری زباله، صرفه‌جویی در مصرف انرژی)، روان‌شناسی بالینی (کمک به افراد با مشکلات شخصی)، روان‌شناسی ورزش (در طول تمرین و رقابت‌ها)، پیشگیری، کنترل و مدیریت رفتار فردی، مدیریت رفتار کودکان، محیط کار وکمک به افراد سالمند و ساکنان مراکز نگهداری و خانۀ سالمندان.
در کانادا و امریکای شمالی این مداخلۀ درمانی برای افراد مبتلا به اوتیسم به‌صورت هفته‌ای بیست تا چهل ساعت و به مدّت دو تا سه سال ادامه دارد و به آن مداخلۀ شدید درمانی می‌گویند.
