بهداشت باروری
شنبه 25 آذر 1402
بهداشت باروری بر توانایی عملکردی و سلامت زندگی زوج تأکید دارد. سیستم تولید مثلی -که با هورمون‌ها کنترل میشود- با یک‌سری حوادث در بلوغ، سیکل قاعدگی و حاملگی، همچنین بعد از زایمان و شیردهی و یائسگی تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
هدف از بهداشت قبل از بارداری کشف پایه‌ای بیماری‌ها و توانایی جلوگیری از آن‌ها از طریق ارتباط بین علم بیومدیکال و اپیدمیولوژی است. مواجهه با عوامل آسیب‌زا و کمبودهای تغذیه‌ای در دورۀ قبل از بارداری باعث ایجاد نقایص مادرزادی میشود. مراحل اولیۀ رویانی مراحل بسیار حسّاسی هستند که در آن ارگانیسم سریع تکامل می‌یابد و تغییر سریع از مرحلۀ زیگوت (سلول تخم) به جنین در این مرحله اتّفاق می‌افتد؛ بنابراین با تنظیم محیط قبل از حاملگی می‌توان شرایط مناسب را برای بعد از تولّد به‌دست آورد.
عواملی که باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهند، شامل موارد زیر است:
وزن: در حال حاضر افزایش وزن به‌صورت رایج در بین زوج‌های جوان مشاهده میشود و طبق پژوهش‌ها افزایش و کاهش وزن، باروری خودبه‌خود را مختل می‌کند. در مردان نیز تغییرات وزن باعث اختلال در باروری میشود. طبق پژوهش‌ها میزان حاملگی بعد از IVF (لقاح آزمایشگاهی) در زنان چاق و میزان سقط، ناهنجاری مادرزادی، دیابت و فشار خون، همچنین عوارض زایمان و نفاس در زنان چاق بیشتر است.
رژیم غذایی: نتایج کمی در مورد تأثیر ویتامین‌ها در بارداری وجود دارد. بیشتر داده‌ها در مورد فولیک اسید بوده که با کاهش میزان ناهنجاری مادرزادی همراه است؛ بنابراین به زنان توصیه میشود که چندین هفته قبل از بارداری چهارصد میکروگرم فولات به‌صورت روزانه مصرف کنند که در زنان پُرخطر این میزان 5mgروزانه است.
ید: در اکثر زنان حامله کمبود ید دیده میشود و مصرف آن به‌صورت مکمّل‌های پره‌ناتال یا غذاهای حاوی ید توصیه میشود.
آنتی‌اکسیدان: تأثیر استرس‌های اکسیداتیو در مردان نابارور و بارور گزارش شده است. توجّه به مصرف میوه و سبزی و جلوگیری از در معرض موادّ شیمیایی قرار گرفتن بسیار حائز اهمّیت است. بررسی‌های تجربی نشان داده که مراحل اول زندگی در اختلال رشد جنین و بعد از تولّد بسیار حسّاس است. استرس مادر در دوران قبل از بارداری از طریق تغذیه، شرایط متابولیک، عفونت و دارو باعث تغییرات مهم در شرایط زندگی میشود. اختلالات تولید مثلی مادر مثل سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، آندومتریوز و اختلالات تخمک‌گذاری می‌توانند حوادث قبل از بارداری را تحت تأثیر قرار دهند و باعث تغییرات اساسی و استرس در جنین و گامت شوند. همچنین بیماری‌های منتقل‌شوندۀ جنسی(STD) هم با ایجاد محیط سرشار از واسطه‌های التهابی، یکپارچگی ساختمانی بافت تولید مثلی و عملکرد آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
الکل: سطح بی‌ضرر الکل در دورۀ قبل از بارداری مشخّص نشده، ولی مصرف زیاد آن با کاهش باروری و سندرم جنین الکلی همراه است.
کافئین یک محرّک عصبی است و میزان بالای آن با اختلال در باروری همراه است، توصیه میشود که میزان مصرف آن زیر دویست تا سیصد میلی‌گرم (دو فنجان در روز) نگه داشته شود.
جیوه: باید از مصرف ماهی‌های حاوی جیوه خودداری شود.
سیگار: سیگار یک عامل خطر بالقوّه در مردان و زنان نابارور است و میزان خطر در زنان بیشتر است. در مردان در اثر مصرف سیگار کاهش تعداد و عملکرد اسپرم مشاهده میشود؛ حتّی در زنان passive smoker -که در معرض دود دست دوم سیگار قرار دارند- افزایش عوارض حاملگی دیده شده است.
داروهای نامشروع: مصرف ماری‌جوانا باعث افزایش ناباروری در زنان میشود و در مردان عملکرد اسپرم را مختل می‌کند. کوکائین باعث اختلال در پاسخ تخمدانی و عملکرد اسپرم میشود، همچنین این آثار در مصرف هروئین و متادون دیده میشود. استروئیدهای آنابولیک تولید اسپرم را کاهش می‌دهند.
آلودهکننده‌های محیطی: در مورد تأثیر این مواد بر بارداری اختلاف نظر وجود دارد، ولی حتماً باید دربارۀ شغل بیمار و تماس با موادّ شیمیایی شرح حال دقیقی از بیمار گرفته شود.
واکسیناسیون: در موارد واکسیناسیون زنان اطّلاعات کمی وجود دارد، ولی ایمنونیزاسیون قبل حاملگی می‌تواند مؤثّر باشد.
بیماری‌های منتقل‌شونده از طریق جنسی: مدارک معتبری وجود دارد که نشان می‌دهد عفونت‌های ویروسی و باکتریایی در بافت تولید مثلی باعث ایجاد پارامترهای التهابی و کاهش باروری می‌شوند، بنابراین باید به زوج‌ها دربارۀ تشخیص و درمان بیماری توصیه‌های لازم داده شود.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت که طبق مدارک معتبر حوادث داخلی و خارجی بدن ممکن است در مراحل قبل از حاملگی مؤثّر باشند و بهداشت باروری در مراحل اولیۀ قبل از حاملگی بسیار سودمندتر از مراحل تأخیری است. با شناسایی عوامل مؤثّر بر بیولوژی تولید مثل (تغییرات وزن، سن، بیماری‌های منتقل‌شونده از طریق جنسی، دارو، الکل، کمبود ویتامین و...) می‌توان در جهت تعدیل آن‌ها و آموزش به زوج‌ها گام اساسی برداشت.
