چرا تبخال می‌زنیم؟
چهارشنبه 2 مهر 1404
تبخال یا هرپس لب و دهان، عفونت ناحیة دهان با ویروس هرپس سیمپلکس است که یک بیماری مسری و شایع است و حدود یک درصد مراجعة بیماران به پزشکان عمومی را شامل می‌شود. عفونت اولیه با این ویروس اغلب در کودکی اتّفاق می‌افتد و بیشترین عفونت اولیه با این ویروس در سنین زیر بیست سال روی می‌دهد.
زمانی که این ویروس برای اولین بار وارد بدن فرد می‌شود، علائمی مانند تب، درد بدن و بیحالی، درد دهان و گلو، تورّم گردن، تاول‌های دردناک روی لب و داخل دهان و بینی و گلو ایجاد می‌کند که به‌تدریج این تاول‌ها تبدیل به زخم و پوسته‌دار می‌شوند. این علائم ده تا چهارده روز طول می‌کشد و به‌تدریج بهبود می‌یابد. در تعدادی از افراد این ویروس در سلول‌های عصبی ناحیة صورت به حالت نهفته تا پایان عمر شخص باقی می‌ماند و در فواصل زمانی به تناوب دوباره فعّال می‌شود و علائم آن -که البته خفیف‌تر و کوتاه‌تر از عفونت اول است- به‌صورت تبخال ظاهر می‌شود.
عواملی که باعث عود تبخال می‌شوند، عبارت‌اند از: نور شدید آفتاب، تب، دورة قاعدگی در خانم‌ها، استرس، خستگی، تغییرات هورمونی، عفونت تنفّسی فوقانی، حرارت محیطی بسیار بالا یا پایین، ضعف سیستم ایمنی، دستکاری و جرّاحی‌های دهان و دندان.
علائم تبخال عبارت‌اند از: تاول یا زخم‌های ریز روی لب، دهان، زبان، بینی و لثه همراه با التهاب و قرمزی، درد سوزشی در اطراف تاول‌ها و گزگز یا خارش در نزدیکی لب‌ها. یک روز قبل از شروع تبخال سوزش، درد، خارش و گزگز روی لب یا دهان ایجاد می‌شود. تعداد عود به‌طور متوسّط دو تا شش بار در سال است. گاهی برخی از بیماران آفت دهانی را به اشتباه تبخال می‌نامند، در حالی که آفت دهانی به‌صورت زخم سفید یا قرمز دردناک و بدون تاول روی زبان یا داخل دهان به‌وجود می‌آید و علّت آن هنوز شناخته نشده است. ویروس هرپس در بزاق فرد مبتلا وجود دارد و به‌راحتی از راه بوسیدن و استفاده از قاشق و چنگال و حوله یا تیغ ریش‌تراشی فرد مبتلا و یا انواع دیگر تماس نزدیک، به فرد تماس‌یافته منتقل می‌شود.
تشخیص تبخال بسیار آسان و اغلب از روی علائم بالینی است و نیاز به تست تشخیصی آزمایشگاهی نیست. اولین نوبت عفونت هرپس دهانی نیاز به درمان ضدّ ویروسی دارد، امّا تبخال راجعه اغلب نیازی به درمان ضدّ ویروسی ندارد و از برخی درمان‌های موضعی می‌توان استفاده کرد. به‌طور معمول تبخال عارضة شدیدی ایجاد نمی‌کند، امّا در موارد کمی، مثلاً در درگیری چشم با این ویروس ممکن است مشکلات بینایی ایجاد شود. عارضة دیگر عودهای بسیار مکرّر است که نیاز به درمان ضدّ ویروسی مداوم دارد. مشکلات دیگر شامل گسترش آن به نقاط دیگر پوست و احشاست که بیشتر در افراد با ضعف سیستم ایمنی شدید بدن مثلاً در افراد مبتلا به ایدز اتّفاق می‌افتد. تبخال معمولاً بعد از هفت تا ده روز خودبه‌خود بهبود می‌یابد، امّا در صورتی که علائم آن شدید و یا طولانی شود و یا در نزدیکی چشم باشد و یا فرد، بیماری زمینه‌ای و یا ضعف سیستم ایمنی داشته باشد، مثل مصرف داروهای خاص مثل کورتون و ... باید به پزشک مراجعه کند.
استفاده از داروهای ضدّ ویروس خوراکی در درمان تبخال در افراد با ایمنی طبیعی جایگاهی ندارد، امّا در موارد شدید و یا در بیماران با ضعف سیستم ایمنی تجویز می‌شود. درمان پیشگیرانه با داروهای ضدّ ویروس خوراکی برای عود تبخال در افراد سالم توصیه نمی‌شود، امّا در افراد با عودهای مکرّر و یا شدید تبخال و یا در بیماران با ضعف سیستم ایمنی مفید است. در مورد استفاده از داروهای موضعی برای پیشگیری از تبخال مطالعاتی انجام شده و تأثیر آسیکلوویر + هیدروکورتیزون موضعی گزارش شده است.
برای پیشگیری از به‌وجود آمدن تبخال اقداماتی را می‌توان انجام داد:
- استفاده از پمادهای حاوی ضدّ آفتاب یا اکسید روی در هنگام خروج از خانه
- استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده برای جلوگیری از خشک شدن بیش از حدّ لب‌ها
- اجتناب از تماس مستقیم با ضایعات هرپسی فرد مبتلا
- شستشوی حوله و لباس‌های زیر با آب داغ
- عدم استفاده از ظروف غذاخوری مشترک با فردی که مبتلاست
- استفاده نکردن از لوازم آرایشی فرد مبتلا.
اقدامات درمانی برای تبخال عبارت‌اند از: استفاده از مسکّن‌های خوراکی یا موضعی مثل استامینوفن و ایبوپروفن، ژل، اسپری یا دهانشویه‌های حاوی موادّ ضدّ عفونی‌کننده یا ضدّ درد یا بی‌حس‌کنندة موضعی. تجویز پمادهای حاوی داروهای ضدّ ویروس مثل آسیکلوویر تأثیر چندانی در بهبودی سریع‌تر تبخال و یا پیشگیری از عودهای بعدی ندارد، امّا ممکن است برخی پزشکان آن را تجویز کنند.
