زغال‌درمانی در دندانپزشکی
سه شنبه 30 بهمن 1403
این روز‌ها تبلیغات زیادی در مورد استفاده از کربن فعّال یا زغال در خمیردندان‌ها و موادّ سفیدکنندۀ دندان وجود دارد. مراجعه‌کنندگان ما مدام در مورد کارایی این مواد و زیان‌های احتمالی آن می‌پرسند. در این نوشتار سعی شده است که به سؤالات شما در مورد خمیردندان‌های به اصطلاح زغالی و موادّ سفیدکنندۀ حاوی کربن فعّال‌شده (زغال فعّال‌شده) پاسخ داده شود.
ذرّات کربنی دارای تخلخل زیادی هستند و کاربردهای بسیاری در صنعت و پزشکی دارند. در صنعت از این مواد برای کاربردهای مختلف ازجمله ساخت فیلترهای قوی استفاده می‌شود. فیلترهای تصفیۀ آب، مایعات، هوا و ماسک‌ها ازجمله محصولات تولیدشده از این مواد هستند؛ این ذرّات آلودگی‌ها را جذب می‌کنند و می‌توانند محیط را از ذرّات زیان‌آور پاکسازی کنند. در پزشکی از این مواد برای سم‌زدایی استفاده می‌شود. در مسمومیت‌های شدید نیز از این مواد می‌توان به عنوان آنتی‌دوت استفاده کرد.
روش‌های سفیدکردن دندان‌ها
بلیچینگ معروف‌ترین روش سفیدکردن دندان‌هاست که از موادّ اکسیدان مانند هیدروژن‌پراکساید برای سفید کردن دندان‌ها استفاده می‌شود. اشکال روش اکسیداسیون این است که ممکن است تا اندازه‌ای باعث حسّاسیت دندان‌ها شود، ولی در عین حال روش بسیار کارامدی است و انواع مختلفی هم دارد.
خمیردندان‌ها سفیدکردن دندان‌ها را به روش مکانیکی سایش انجام می‌دهند. خمیردندان‌های سفیدکننده ذرّات سایندۀ بیشتری دارند، امّا استفادۀ نامناسب و مداوم از این خمیردندان‌ها می‌تواند سایش مینای طبیعی دندان را هم به دنبال داشته باشد.
سازوکار اثر ذرّات کربنی به این صورت توضیح داده شده که با استفاده از تبادل یون با سایر مواد، می‌توانند ذرّات آن‌ها را در فضای متخلّل خود جذب کنند؛ در سفیدکردن دندان‌ها هم از همین سازوکار استفاده می‌شود، یعنی رنگدانه‌ها با تبادل یونی جذب فضای متخلّل ذرّات کربنی می‌شوند و از بین می‌روند؛ در عین حال ذرّات کربن اثر ساینده هم دارند و به‌طور مستقیم روی مینا، ترمیم‌ها و لثه اثر می‌کنند، به‌خصوص در پودرهای سفیدکننده این اثر بیشتر است.
ذرّات کربن و جلوگیری از پوسیدگی!
ذرّات کربن در خمیردندان‌ها در مقیاس میکروسکوپی می‌تواند با استفاده از جذب باکتری‌های مضر، تولیدات این باکتری‌ها و تغییر یونی سطوح دندان مانع از اتّصال مجدّد آن‌ها به دندان‌ها شود و از پوسیدگی جلوگیری کند؛ البته همۀ این موارد سازوکارهای علمی برآورد شده برای این موادّ است و اینکه چقدر از نظر کلینیکی این خمیردندان‌ها از پوسیدگی جلوگیری می‌کنند، در پژوهش‌ها نشان داده نشده است.
آثار سایشی این مواد از نظر مکانیکی در پاکسازی سطوح دندانی می‌تواند مؤثّر باشد و امروزه پژوهش‌هایی در مورد آثار ضدّ سرطانی این مواد هم صورت گرفته است که نتایج رضایت‌بخشی را در مراحل اولیه نشان داده است. همچنین گفته شده که این ذرّات در صورت بلع زیان‌آور نیستند و خطری را متوجّه سلامت فرد نمی‌کنند، امّا در مورد اینکه زغال چقدر می‌تواند دندان‌ها را سفید کند، تردید وجود دارد (مثلاً در وبلاگ دندانه آثار استفاده از زغال در چند روز بررسی شده و نتیجۀ مشخّصی در سفیدکردن نشان داده نشده است). انجمن دندانپزشکان امریکا فعلاً در مورد این محصولات نظر رسمی‌ای ابلاغ نکردند که البته به معنی عدم تأیید این محصولات تا این لحظه است.
اثر این خمیردندان‌ها در برداشت رنگدانه‌ها نشان داده شده است (بیشتر در تبلیغات تا پژوهش‌ها)، ولی معلوم نیست که این اثر از مواد و خمیردندان‌های سفیدکنندۀ عادّی بیشتر باشد.
ذرّات کربنی دارای تخلخل زیادی هستند و کاربردهای بسیاری در صنعت و پزشکی دارند. در صنعت از این مواد برای کاربردهای مختلف ازجمله ساخت فیلترهای قوی استفاده می‌شود. فیلترهای تصفیۀ آب، مایعات، هوا و ماسک‌ها ازجمله محصولات تولیدشده از این مواد هستند؛ این ذرّات آلودگی‌ها را جذب می‌کنند و می‌توانند محیط را از ذرّات زیان‌آور پاکسازی کنند. در پزشکی از این مواد برای سم‌زدایی استفاده می‌شود. در مسمومیت‌های شدید نیز از این مواد می‌توان به عنوان آنتی‌دوت استفاده کرد.
مضرّات سفیدکننده‌های کربنی!
موادّ سفیدکنندۀ کربنی یا به اصطلاح ذرّات زغالی اثر سایندگی دارند؛ این اثر می‌تواند حتّی شدید‌تر از اثر خمیردندان‌ها و موادّ سفیدکننده باشد. به‌خصوص وقتی که توأم با سایش مکانیکی مانند استفاده از مسواک‌های زبر باشد، ممکن است باعث سایش سمان (لايۀ نازك سطح خارجي ريشه)، سایش مینا و تحلیل لثه شود. بنابراین باید با احتیاط استفاده شود، به‌ویژه در افراد دچار تحلیل لثه -که سمان روی ریشۀ دندان‌ها در معرض این نوع خمیردندان‌هاست- حتماً باید با مشاورۀ دندانپزشک از این مواد استفاده کرد. از آنجایی که استفاده از کربن برای سفید کردن دندان‌ها از گذشته‌های خیلی دور رواج داشته و امروزه هم در میان بعضی از اقوام رایج است، پژوهش‌هایی در میان افراد مصرف‌کننده صورت گرفته، مثلاً یک پژوهش نشان داده که دندان‌های افرادی که در مالزی به‌طور سنّتی از نمک و زغال برای دندان‌های خود استفاده می‌کردند، دچار سایش شده است.
همچنین مشخّص شده که انتخاب پودر‌ها یا خمیردندان‌ها تأثیری بر سلامت و بهداشت دهان و دندان‌ها ندارد، بنابراین روش معمول استفاده از خمیردندان برای یک برنامۀ بهداشت دهان و دندان منظّم کافی است.
انجمن دندانپزشکی امریکا هم در حال حاضر در مورد تأیید این مواد با احتیاط عمل کرده و برتری خاصّی برای این محصولات نسبت به روش‌های قبلی تا مشخّص شدن نتایج پژوهش‌ها مطرح نکرده است.
البته استفاده از این خمیردندان‌ها و پودر‌ها نباید مداوم باشد، چراکه اثر سایشی آن‌ها ممکن است زیان‌آور باشد. نگرانی اصلی در مصرف این خمیردندان‌ها، کنار گذاشتن خمیردندان‌ها و محصولات حاوی فلوراید است که اثر ضدّ پوسیدگی آن مسلّم است. بالطبع استفاده از محصولات فاقد فلوراید در بلندمدّت ممکن است زیان‌هایی را برای بهداشت دندان افراد در پی داشته باشد.
دندانپزشکی هولیستیک و زغال‌درمانی!
عدّه‌ای با عنوان دندانپزشکی هولیستیک یا بیولوژیک به‌شدّت مخالف استفاده از فلوراید هستند و آن را سرطان‌زا می‌دانند، درحالی‌که هیچ بررسی‌ای اثر مضرّی برای فلوراید در اندازه‌ای که ما استفاده می‌کنیم، نشان نداده است. فلوراید یکی از اصلی‌ترین پایه‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها از نظر علمی است و در سال‌های اخیر -اگرچه بحث‌های مختلفی در مورد میزان آثار آن بوده- هیچ خدشه‌ای بر مفید بودن آن وارد نشده است. تبلیغ جایگزینی کربن فعّال‌شده با فلوراید، یک تبلیغ بدون اساس علمی است و بی‌گمان این مادّه نمی‌تواند جایگزین موادّ حاوی فلوراید شود. اثر سفیدکنندگی‌ای که به‌صورت معجزه‌آسا در ویدئو‌ها در فضای آنلاین در مورد زغال فعّال به اشتراک گذاشته می‌شود، بسیار اغراق‌آمیز است و بدون شک یک تجارت بزرگ پشت این تبلیغ‌هاست. بنابراین مشتریان این محصولات با آگاهی در مورد مضرّات و مزایای موادّ جدید، می‌توانند انتخاب آگاهانه‌ای در خرید آن محصولات داشته باشند و پول خود را برای محصولی که شاید به اندازۀ محصولات معمول موجود در بازار مؤثّر هم نیست، دور نریزند و سلامت خود را به خطر نیندازند.
