علـل گـرفتگی بینـی
چهارشنبه 21 آذر 1403
یکی از شایع‌ترین شکایت‌هایی که بیماران به دلیل آن به پزشکان عمومی و به‌خصوص متخصّصان گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنند، احساس گرفتگی بینی است که با توجّه به نقش کلیدی بینی به عنوان ورودی سیستم تنفّسی فوقانی و تحتانی، تشخیص و درمان این مشکل علاوه بر بهبود کیفیت زندگی افراد، در سلامت قلبی- ریوی آنان نیز سهم بسزایی دارد.
در ابتدا یادآوری این نکته ضروری است که همانند سایر حیطه‌های علم طب، آنچه به تشخیص کمک می‌کند، دو اصطلاح «شرح حال دقیق» و «معاینۀ بالینی کامل» است که چنانچه به‌صورت صحیح و با صرف وقت از جانب پزشک صورت گیرد، در بسیاری موارد نیاز به انجام بررسی‌های هزینه‌بردار تصویربرداری (مانند سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی) را رفع می‌کند.
شاید به عنوان قدم اول در تشخیص علّت گرفتگی بینی بهتر باشد که آن را به دو دستۀ کلّی گرفتگی یک‌طرفه و گرفتگی دوطرفۀ بینی تقسیم کنیم، چراکه علل این دو تا حدودی با یکدیگر متفاوت‌اند.
گرفتگی یک‌طرفۀ بینی
سؤال مهمّی که همیشه از بیماران با شکایت بینی یک‌طرفه باید پرسید، این است که آیا گرفتگی همیشه در یک سمت خاصّ بینی است یا جابه‌جا می‌شود؟ مثلاً آیا همیشه بینی سمت راست شما گرفته است؟ بیمارانی که شکایتشان از گرفتگی یک‌طرفه به‌صورت متناوب است، یعنی گاهی بینی راست و گاهی بینی چپ دچار گرفتگی می‌شود، درواقع عملکرد طبیعی بینی خود را به عنوان گرفتگی بیان می‌کنند. به عبارتی این گروه از افراد دچار بیماری گرفتگی بینی نیستند و آنچه عنوان می‌کنند بخشی از چرخۀ فیزیولوژیک طبیعی بینی است که در اکثر افراد جامعه وجود دارد. آنچه در این گروه مهم است، اول این است که از این موضوع اطمینان یابند که بینی سالمی دارند و نیاز به اقدام خاصّی وجود ندارد؛ دوم برخی اختلالات روانپزشکی مثل وسواس نیز در این افراد باید مورد توجّه پزشک باشد.
شایع‌ترین علل انسدادهای یک‌طرفۀ بینی عبارت‌اند از: انحراف تیغۀ میانی بینی، توده‌های بینی (خوش‌خیم یا بدخیم)، پولیپ‌های یک‌طرفۀ بینی، انسداد مادرزادی دریچۀ پشتی بینی، سنگ بینی، اجسام خارجی بینی (در گروه اطفال).
یکی از شایع‌ترین شکایت‌هایی که بیماران به دلیل آن به پزشکان عمومی و به‌خصوص متخصّصان گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنند، احساس گرفتگی بینی است که با توجّه به نقش کلیدی بینی به عنوان ورودی سیستم تنفّسی فوقانی و تحتانی، تشخیص و درمان این مشکل علاوه بر بهبود کیفیت زندگی افراد، در سلامت قلبی- ریوی آنان نیز سهم بسزایی دارد.
گرفتگی دوطرفۀ بینی
معمولاً علل گرفتگی دوطرفۀ بینی با علل یک‌طرفه متفاوت است. شایع‌ترین عللی که بیماران با گرفتگی دوطرفه مراجعه می‌کنند، عبارت‌اند از: آلرژی (فصلی یا دائمی)، سینوزیت مزمن، پولیپ‌های دوطرفۀ بینی، رینیت (التهاب‌های بینی) غیرآلرژیک، مصرف برخی داروها، برخی بیماری‌های سیستمیک، آلاینده‌های محیطی (مثل دود سیگار)، مصرف موادّ آرایشی و عطرهای خاص، تغییرات دما، شرایط خاص (بارداری، یائسگی، بلوغ و ...).
در اینجا هم شرح حال و معاینه (شامل آندوسکوپی بینی) کمک بسزایی در رسیدن به تشخیص می‌کند. گاه هم یافتن علّت دقیق آن با وجود معاینۀ کامل ناشناخته می‌ماند که در این شرایط پزشک ممکن است تصمیم به انجام آزمایش‌های خون یا بررسی‌های تصویربرداری بگیرد. نکتۀ قابل ذکر در اینجا گرفتگی بینی کودکان است که معمولاً شایع‌ترین علّت آن بزرگی لوزه‌ها/ لوزۀ سوم، همچنین مسائل آلرژیک است. از این رو ممکن است پزشک بعد از معاینه و درمان‌های کافی تصمیم به انجام جرّاحی لوزه‌ها بگیرد، مسئله‌ای که معمولاً در بزرگسالان دیده نمی‌شود.
سؤالات مهمّی که به پزشک در تشخیص بیماری کمک می‌کند، عبارت‌اند از:
سنّ و شغل بیمار
سابقۀ مصرف داروهای خاص
همراهی سایر علائم مثل آبریزش بینی، خارش و عطسه (به نفع آلرژی)
وجود اختلال بویایی یا ترشّحات چرکی پشت حلق (به نفع سینوزیت مزمن)
سابقۀ خانوادگی آسم و آلرژی و پولیپ (به نفع پولیپ منتشر بینی)
برخی بیماری‌های سیستمیک مثل کم‌کاری تیروئید یا بیماری وگنر یا سارکوئیدوز، همچنین مصرف برخی داروها مانند تامسیلوسین (برای بزرگی پروستات) یا پروپرانولول در طولانی‌مدّت، قرص‌های جلوگیری از بارداری و مصرف طولانی‌مدّت قطرۀ فنیل‌افرین، همگی می‌توانند با گرفتگی دوطرفۀ بینی همراه باشند.
