یبوست و درمان آن
شنبه 28 مهر 1403
هر روز در درمانگاه یا مطب با بیمارانی مواجه می‌شویم که به دلیل اختلال اجابت مزاج و یبوست مراجعه می‌کنند. گاهی بیماران با حالت اورژانس به دلیل چند روز عدم اجابت مزاج، احساس نفخ شدید شکم و حالت انفجار مراجعه می‌کنند و دست به دامن کادر درمانی میشوند تا از این مشکل نجات پیدا کنند. گاه در این موارد درمان دارویی اثر نمی‌کند و به تخلیۀ مدفوع با بیهوشی نیاز می‌شود.
تغییر اجابت مزاج به نوع غذای بیمار، فعّالیت فیزیکی، داروهای مصرفی، بیماری‌های روانی و اختلالات دستگاه گوارش بستگی دارد. غذا از معده در عرض سه تا چهار ساعت و از رودۀ باریک نیز تقریباً در حدود چهار ساعت تخلیه می‌شود. قسمت عمدۀ آب موادّ غذایی -که وارد روده می‌شود- در رودۀ بزرگ جذب می‌شود. تقریباً روزانه یک‌ونیم لیتر آب در رودۀ بزرگ جذب می‌شود. در حالت طبیعی مدفوع حاوی هفتاد درصد آب است و در صورتی که زمان عبور مواد از رودۀ بزرگ طولانی‌تر شود، آب بیشتری جذب می‌شود و قوام مدفوع بیشتر شده و یبوست ایجاد می‌شود؛ اگر این زمان کاهش یابد (عبور سریع موادّ غذایی)، آب کمتری از مدفوع جذب شده و اسهال ایجاد می‌شود. اجابت مزاج از سه بار در روز تا هر سه روز یک‌بار را طبیعی فرض می‌کنند. این دفعات ارتباط نزدیکی با میزان فیبر مصرفی، نوع رژیم غذایی و آب مصرفی دارد. در کشورهای غربی میزان فیبر مصرفی حدود بیست گرم و وزن مدفوع روزانه بین صد تا دویست گرم است. در کشور ما مردم غذاهای پُرحجم و پر فیبر بیشتر مصرف می‌کنند و وزن مدفوع روزانه از این مقدار بیشتر است. برای تشخیص علّت یبوست، گرفتن شرح حال و تاریخچۀ بیماری بسیار مهم است. در صورتی که این مشکل از نوزادی شروع شود، باید به فکر علل مادرزادی، مثل بیماری هیرشپرونگ بود.
انواع یبوست
یبوست ممکن است به دو صورت حاد و مزمن دیده شود. در یبوست حاد و ناگهانی و عدم دفع گاز باید به فکر انسداد رودۀ کوچک یا بزرگ باشیم که در این حالت بیمار با درد شدید شکم، اتّساع شکم، تهوّع و استفراغ مراجعه می‌کند که باید بیمار بستری شود و تحت درمان اورژانس قرار گیرد.
علل یبوست مزمن
یبوست مزمن علل مختلفی دارد که می‌توان به علل متابولیک، هورمونی، عصبی و داروها اشاره کرد که در زیر به موارد یادشده می‌پردازیم:
از علل متابولیک می‌توان به بالا بودن کلسیم خون و پایین بودن پتاسیم خون اشاره کرد.
از علل هورمونی به دوران حاملگی می‌توان اشاره کرد که به دلیل تغییر سطح هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) یبوست ایجاد می‌شود. البته در این دوران تحرّک کمتر و فشار رحم حامله بر روده نیز باعث تشدید یبوست می‌شود. کم‌کاری تیروئید و غدّۀ هیپوفیز هم باعث یبوست میشوند.
از علل عصبی باید به بیماری‌هایی از قبیل بیماری پارکینسون، سکتۀ مغزی، فلج اندام‌ها، ناراحتی‌های روحی و بیماری‌های روانی (افسردگی و مصرف داروهای ضدّ افسردگی) و بی‌اشتهایی عصبی اشاره کرد.
یک علّت شایع یبوست مصرف داروهاست، به‌خصوص در سن‌های بالاتر و در سالمندان بیشتر با این مورد مواجه می‌شویم. البته در این گروه سنّی چندین عامل دست به دست هم می‌دهند و باعث یبوست میشوند. در این گروه سنّی تحرّک و فعّالیت فیزیکی کمتر است و در ضمن این افراد فیبر (سبزی‌ها و میوه) و آب کمتری استفاده می‌کنند. این اشخاص به دلیل مسائل روحی، بیماری‌های قلبی، فشار خون و ... داروهای زیادی مصرف می‌کنند که این داروها نیز باعث یبوست میشوند.
یبوست ممکن است به دو صورت حاد و مزمن دیده شود. در یبوست حاد و ناگهانی و عدم دفع گاز باید به فکر انسداد رودۀ کوچک یا بزرگ باشیم که در این حالت بیمار با درد شدید شکم، اتّساع شکم، تهوّع و استفراغ مراجعه می‌کند که باید بیمار بستری شود و تحت درمان اورژانس قرار گیرد.
از داروهایی که در ایجاد یبوست نقش دارند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• آنتی‌اسیدهای حاوی آلومینبم نه منیزیم (منیزیم هیدروکسید باعث اسهال می‌شود)
• مخدّرها، ازجمله استامینوفن‌کدئین، سوکرالفیت، هیوسین
• داروهای ضدّ افسردگی، نیفیدیپین (آدالات)، مدرها
• داروهای ضدّ فشار خون و آهن که در درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن استفاده می‌شود.
درمان یبوست
برای درمان یبوست باید بیمار از نظر علل زمینه‌ای بررسی کامل شود و ابتدا این‌گونه علل را درمان کرد، مثلاً با درمان کم‌کاری تیروئید می‌توان یبوست ناشی از آن را درمان کرد. به کسانی که از این مشکل رنج می‌برند، توصیه می‌شود که فعّالیت فیزیکی خود را افزایش دهند، حداقل روزانه دو لیتر آب بنوشند و فیبر رژیم غذایی (سبزی‌ها، میوه‌های ملین و حبوبات) را در غذای روزانۀ خود افزایش دهند.
