چرا دندان‌هایمان پوسیده می‌شود؟
چهارشنبه 18 مهر 1403
بسیاری از افراد با اینکه به‌طور مرتّب از مسواک و نخ‌دندان استفاده می‌کنند، همواره مشکلات دهان و دندان دارند و دندان‌هایشان دچار پوسیدگی می‌شود. این افراد از مراجعه‌کنندگان ثابت دندانپزشکی هستند و همیشه از این قضیه شاکی‌اند که چرا با این همه رسیدگی و مراقبت باز هم دندان‌هایشان دچار مشکل می‌شود؛ یا چرا در دوستان و بستگان افرادی وجود دارند که زیاد مراقب بهداشت دهان و دندان‌های خود نیستند، امّا دندان‌های سالمی دارند. در این مطلب سعی داریم چند علّت اصلی را که با وجود رعایت بهداشت، دندان‌ها همچنان دچار پوسیدگی و نیازمند درمان می‌شوند، بیان کنیم. البته سلامت دهان صرفاً به عدم پوسیدگی محدود نمی‌شود و جنبه‌های مختلفی ازجمله سلامت لثه و بافت‌های دهانی را شامل می‌شود.
در این مطلب تأکید بیشتر روی علل شیوع پوسیدگی است که در زیر به آن‌ها می‌پردازیم:
ژنتیک
در پژوهش‌هایی که در سال‌های اخیر انجام شده، تأثیر ژنتیک بر سلامت دندان‌ها بیش از پیش شناخته شده است. دندانپزشکان اغلب وقتی با سؤال مراجعه‌کنندگان در خصوص علّت پوسیدگی دندان‌ها با وجود رعایت بهداشت خوب مواجه می‌شوند، نقش ژنتیک را کم‌رنگ جلوه می‌دهند و بیشتر روی روش‌های اشتباه بهداشت و پیشگیری تأکید می‌کنند، امّا حقیقت این است که ژنتیک نقش پُررنگی در سلامت دندان‌های ما دارد. البته عوامل محیطی و ... هم نقش مهمّی دارند.
برخلاف تصوّر عمومی نقش ژنتیک مختص به جنس دندان‌ها نیست، بلکه ژنتیک بر میزان مصرف موادّ قندی ما نیز تأثیر می‌گذارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برخی از افراد به‌طور ژنتیکی تمایل بیشتری به مصرف موادّ قندی دارند، زیرا سوخت‌وساز بدن آنان بیشتر روی مصرف قندها تنظیم شده است.
ژنتیک روی جنس، استحکام و در معرض پوسیدگی‌بودن دندان‌های ما نیز تأثیر دارد. برخی افراد به‌طور ژنتیکی مینای دندانی ضعیف‌تری دارند. بعضی‌ها به دلیل شلوغی دندان‌ها، تماس‌های نامناسب دندان‌ها و شکل قرارگیری دندان‌ها در فک، مستعدّ گیر غذایی و حضور نواحی غیرقابل تمیز شدن در بین دندان‌ها و در ادامه پوسیدگی هستند.
ژنتیک از مسیر ژن‌های چشایی ما هم می‌تواند روی پوسیدگی دندان‌های ما تأثیر داشته باشد. گفته شده است، در افرادی که از نظر ژنتیکی قادر به درک مزّه‌های متنوّع‌تری هستند، تمایل به موادّ قندی و در نتیجه پوسیدگی کمتر است.
قوام و ترکیب‌های بزاق را نیز تا حدّ زیادی ژنتیک تعیین می‌کند و این قضیه نسبت مستقیمی با پوسیدگی دارد. بزاق بعضی افراد از نظر قوام، عوامل ایمنولوژیک و شیمیایی ممکن است اثر بازدارندۀ بیشتری نسبت به بقیه داشته باشد.
میکروب‌ها عامل شروع پوسیدگی دندان‌ها محسوب می‌شوند. دستگاه ایمنی ما تعیین و محدود می‌کند که چه نوع میکروب‌هایی به‌طور طبیعی داخل دهان خود داشته باشیم. اساس دستگاه ایمنی ما بر ژنتیک ما بنا نهاده شده است، بنابراین ژنتیک از مسیر دستگاه ایمنی و حضور میکروب‌ها هم می‌تواند بر شیوع پوسیدگی افراد مختلف تأثیر داشته باشد. امروزه دانشمندان در تلاش‌اند که بتوانند با شناسایی این مسیرها واکسن ضدّ پوسیدگی را تولید کنند.
ناآشنایی با روش‌های درست بهداشت و پیشگیری
بیشتر مراجعه‌کنندگان ادّعا می‌کنند که مسواک می‌زنند، امّا بسیاری از آنان با روش‌های درست مسواک نمی‌زنند. یا زمان کمی را به این کار اختصاص می‌دهند، یا اینکه استمرار کافی ندارند. به‌علاوه دندانپزشکان معتقدند که نخ‌دندان به اندازۀ مسواک و حتّی بیش از آن برای سلامت و بهداشت دهان و دندان‌ها نیاز است (هرچند که امروزه تردیدهایی در مؤثّر بودن نخ‌دندان مطرح شده، امّا میزان شواهد در مورد ناکارآمدی نخ دندان کافی نیست).
دهانشویه‌ها به عنوان مکمّل می‌توانند کمک زیادی به کاهش میزان پوسیدگی بکنند. فلوراید یک مادّۀ مؤثّر در پیشگیری از پوسیدگی است و با روش‌های مختلف مانند استعمال خمیردندان‌های حاوی فلوراید و ... می‌تواند در پیشگیری از پوسیدگی مؤثّر باشد.
دسترسی یا عدم دسترسی به دندانپزشکی
دسترسی به دندانپزشک تأثیر زیادی بر افزایش سطح سلامت دهان و دندان دارد. بسیاری از درمان‌های سادۀ پیشگیری می‌تواند از بی‌دندانی و مشکلات متعاقب آن در آینده جلوگیری کند. پوسیدگی یک بیماری یا علّت میکروبی است و درمان زودهنگام می‌تواند از گسترش بیشتر آن جلوگیری کند. برداشت زودهنگام پلاک‌های میکروبی می‌تواند مانع آثار منفی آن‌ها بر دندان‌ها و لثه‌ها بشود. علاوه بر این، آموزش‌ها و توصیه‌های ارائه‌شدۀ دندانپزشک به مراجعه‌کنندگان دندانپزشکی نیز می‌تواند برای افزایش بهداشت دهان و دندان مفید باشد. در مورد تعداد دفعات مراجعه به دندانپزشک توصیه‌های متنوّعی وجود دارد، ولی به نظر می‌رسد که بهتر است سالی یک‌بار به دندانپزشک خود سر بزنید.
رژیم غذایی و عادت غذایی
یکی از مهم‌ترین عوامل شناخته‌شدۀ ایجاد پوسیدگی در دندان‌های افراد مختلف، رژیم غذایی است. رژیم‌های غذایی نرم و حاوی قند زیاد -که در چند قرن اخیر در نسل بشر جایگزین بیشتر رژیم‌های قدیمی شده- تأثیر زیادی در شیوع پوسیدگی داشته است. مصرف نوشیدنی‌های حاوی قند هم در جوامع امروز افزایش یافته است. ریشۀ بسیاری از مشکلات دندانی افراد به همین رژیم غذایی برمی‌گردد. کودکانی که با شیشۀ شیر در طول روز تغذیه کرده‌اند، یا افرادی که به‌تناوب در ساعات طولانی از موادّ قندی استفاده می‌کنند، شیوع بیشتری از پوسیدگی را نشان می‌دهند. سوء تغذیه هم در سنین رشد دندانی در کاهش استحکام دندان‌ها می‌تواند نقش مخرّبی ایفا کند. عادت‌های غذایی مانند مکیدن لیمو و استفاده از موادّ سایندۀ دندان، سیگار و مخدّرها نیز می‌توانند برای سلامت دهان مضر باشند.
در پژوهش‌هایی که در سال‌های اخیر انجام شده، تأثیر ژنتیک بر سلامت دندان‌ها بیش از پیش شناخته شده است. دندانپزشکان اغلب وقتی با سؤال مراجعه‌کنندگان در خصوص علّت پوسیدگی دندان‌ها با وجود رعایت بهداشت خوب مواجه می‌شوند، نقش ژنتیک را کم‌رنگ جلوه می‌دهند و بیشتر روی روش‌های اشتباه بهداشت و پیشگیری تأکید می‌کنند، امّا حقیقت این است که ژنتیک نقش پُررنگی در سلامت دندان‌های ما دارد. البته عوامل محیطی و ... هم نقش مهمّی دارند.
محیط و جغرافیا
محیط و جغرافیا بر میزان سلامت دهان و دندان‌های ما می‌تواند نقش داشته باشد. میزان فلوراید آب آشامیدنی و دسترسی به موادّ غذایی یا محصولات حاوی فلوراید در نواحی مختلف جغرافیایی متنوّع است. اقلیم‌های سرد ممکن است که مصرف بیشتر موادّ قندی حاوی انرژی بالا را ایجاب کنند. در مورد فلوریداسیون آب آشامیدنی اینجا را بخوانید.
درمان‌های دندانپزشکی بی‌کیفیت
یکی از علل مشکلات دندانی با وجود رعایت موارد بهداشتی، علل ایاتروژنیک یا مواردی است که درمان‌های دندانپزشکی باعث ایجاد آن‌ها می‌شوند. برای مثال یک ترمیم نامناسب که گیر غذایی دارد، ممکن است به‌جای اینکه نقش حفاظتی داشته باشد، باعث پوسیدگی یا مشکلات لثه‌ای بیشتری هم بشود. یک درمان ریشۀ نامناسب ممکن است باعث عفونت بافت‌های اطراف دندان ازجمله استخوان فک و حتّی از دست رفتن دندان شود. البته این موارد نسبت به سایر عوامل ایجادکنندۀ مشکلات دندانی شیوع بسیار پایینی دارند.
آیا می‌توانیم از پوسیدگی دندان‌ها پیشگیری کنیم؟
اثر ژنتیک را نمی‌توان بر داشتن دندان‌های سالم رد کرد، ولی حقیقت این است که بسیاری از مسیرهایی که ژنتیک از طریق آن‌ها می‌تواند در سلامت یا بیماری دهان و دندان‌های ما نقش ایفا کند، به وسیلۀ خود ما قابل‌کنترل و تغییرند. یک برنامۀ بهداشتی دهان و دندان صحیح، مراجعۀ پیشگیرانه به دندا‌پزشک و داشتن یک رژیم غذایی درست ضدّ پوسیدگی می‌تواند دندان‌های ما را سالم نگه دارد. هرچند که برخی افراد به دلایل ژنتیکی ممکن است که حتّی با وجود رعایت نکردن این موارد دندان‌های سالمی هم داشته باشند، امّا در بیشتر افراد با رعایت این موارد می‌توان به سطح بالایی از سلامت دهان و دندان‌ها نائل شد.
