بی‌اختیاری ادرار در زنان
پنجشنبه 8 شهریور 1403
نشت و یا دفع ناگهانی و غیرعمدی ادرار را بی‌اختیاری ادراری می‌گویند. این مشکل در خانم‌ها شایع‌تر از آقایان است و میزان شیوع آن بین ده تا چهل درصد است. بی‌اختیاری ادرار شکایت شایعی در همة گروه‌هاي سنّي خانم‌هاست و اثر مهمّی بر کیفیت زندگی آنان می‌گذارد و باعث ایجاد مشكلات جدّي و زیادي از نظر جسمي، رواني و اجتماعي براي فرد می‌شود. همچنین توانایی او را در لذّت بردن از فعّالیت‌های روزانه، روابط اجتماعی، مسافرت و روابط شخصی محدود می‌کند. این مسئله در زنان مسلمان -که به طهارت اعتقاد دارند- از اهمّیت بیشتری برخوردار است.
انواع بی‌اختیاری
- موقّت
- دائمی
برخی از علل بی‌اختیاری ادراری موقّت عبارت‌اند از:
- مصرف برخی غذاها، نوشیدنی‌ها (مثل چای، قهوه و الکل) و داروها می‌تواند باعث تحریک مثانه شود که با تغییر در عادات غذایی می‌توان به حلّ این مشکل کمک کرد. بسیاری از زنان دچار بی‌اختیاری ادراری خفیف می‌توانند با نوشیدن کم مایعات، بی‌اختیاری خود را کنترل کنند. بعضی منابع توصیه می‌کنند از مصرف نوشیدنی‌های گازدار و نوشیدنی‌هایی که حاوی مقادیر بالای ادویه، شکر، اسید و همچنین موادّی که حاوی شیرین‌کننده‌های افزودنی و مصنوعی هستند و می‌توانند مثانه را تحریک کنند، پرهیز کنید.
- مصرف بعضی داروها مثل داروهای قلبی و داروهای کنترل فشار خون، آرام‌بخش‌ها و شل‌کننده‌های عضلانی ممکن است مشکلاتی برای کنترل مثانه ایجاد کند.
- عفونت‌های مثانه -که معمولاً با علائم سوزش و تکرّر ادراری همراه هستند- و همچنین بعضی از عفونت‌های واژینال و یا آتروفی (تحلیل یا کاهش اندازة عضلات) مخاط دستگاه تناسلی در خانم‌های یائسه می‌تواند مثانه را تحریک کند و سبب شود که فرد نیاز فوری به دفع ادرار داشته باشد. گاهی فرد متوجّه این عفونت نمی‌شود و با مراجعه به پزشک و در بررسی‌ها این موضوع مشخّص و درمان می‌شود.
- یبوست یکی از علل بی‌اختیاری ادراری موقّتی است که با پیاده‌روی، مصرف آب فراوان و موادّ فیبردار می‌توان به بهبود آن کمک کرد.
بی‌اختیاری ادراری دائمی
- بی‌اختیاری ادراری همراه با فوریت است که فرد به محض احساس ادرار دچار ریزش ادرار می‌شود و قادر به کنترل ادرار تا رسیدن به دستشویی نیست. این نوع بی‌اختیاری در کودکان و دختربچّه‌ها نیز شایع است.
- بی‌اختیاری کامل ادرار در تمام ساعات شبانه‌روز در خواب و بیداری است که فرد اصلاً احساس دفع ادرار ندارد و مدام بی‌اختیاری دارد.
- بی‌اختیاری استرسی شایع‌ترین بی‌اختیاری ادراری است که بیمار با سرفه، عطسه، خندیدن، دویدن، ورزش کردن و بلند کردن وزنة سنگین دچار بی‌اختیاری و نشت ادراری می‌شود. اغلب این افراد کسانی هستند که پس از حاملگی یا زایمان یا یائسگی دچار این نوع بی‌اختیاری ادراری می‌شوند. در دوران یائسگی به علّت فقدان هورمون استروژن این مشکل بسیار شایع است.
- فرم مخلوط به ريزش غيرارادي ادرار همراه با اضطرار و زور -که در حین كار كردن، سرفه يا عطسه كردن ايجاد مي‌شود- گفته می‌شود.
اولين گام در راه درمان، تشخيص نوع بي‌اختياري ادراري توسّط پزشک معالج است. اگرچه بی‌اختیاری ادراری استرسی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، درمان‌های اولیه شامل مداخله در سبک زندگی مانند کاهش وزن، ترک سیگار، تصحیح مصرف آب و رژیم غذایی پر از فیبر برای رفع یبوست است. البته یکی از علّت‌های اصلی بی‌اختیاری استرسی ضعف عضلات کف لگن است. عضلات کف لگن گروهی از عضلات هستند که در پایین لگن قرار دارند و از ارگان‌های لگنی حمایت می‌کنند و ضمن احاطه کردن مجرای ادراری، واژن و مقعد در افزایش پایداری و ثبات کمر و لگن نقش مهمّی ایفا می‌کنند. یکی از مهم‌ترین وظایف عضلات کف لگن، حفظ و نگه داشتن ادرار در مثانه است.
این ورزش را دکتر آرنولد کِگِل در دهة ۱۹۴۰ میلادی مطرح کرد. ورزش‌های کگل ورزش‌هایی هستند که با هدف تقویت عضلات حمایت‌کنندة مقعد و واژن در کف لگن، یعنی عضلة پوبوکوکسیژئوس عمل می‌کنند. این ورزش‌ها در کنترل بی‌اختیاری مدفوع و ادرار و تقویت عضلات اطراف واژن و جلوگیری از پرولاپس یا افتادگی رحم هم مؤثّرند. در بعضی منابع گفته می‌شود که انجام این نرمشها به افزایش لذّت جنسی هم کمک می‌کند. تنوّع این حرکات زیاد است، امّا ریشة همگی آن‌ها یکی است. عضلات کف لگن با یک انقباض ملایم و البته همیشگی این وظیفه را انجام می‌دهند و قبل از فعّالیت‌های بدنی مانند بلند کردن بار منقبض می‌شوند، امّا در صورتی که این عضلات ضعیف شده باشند و یا به‌موقع و در زمان مناسب وارد عمل نشوند، مشکلی به نام بی‌اختیاری ادرار می‌تواند به وجود آید. بعد از معاینه در صورتی که تشخیص داده شود که عملکرد عضلات کف لگن مختل شده است، تمرین‌های خاصّی برای تقویت و بهبود هماهنگی آن‌ها تجویز می‌شود. این ورزش‌ها باید تحت نظر افراد متخصّص انجام شود و درمان باید به‌طور منظّم و به مدّت حداقل هشت تا دوازده هفته انجام شود. در این تمرینات به فرد یاد داده می‌شود که چگونه عضلات کف لگن خود را منقبض و سپس شل کند.
تعیین محلّ عضلة پوبوکوکسیژئوس
برای تعیین محلّ عضلة پوبوکوکسیژئوس زمانی که در حال ادرار کردن هستید، سعی کنید جریان ادرار را متوقّف کنید. همان ماهیچه‌ای که با منقبض شدنش، ادرار در حال جریان قطع می‌شود، عضلة مورد نظر است. توجّه کنید که نگه داشتن ادرار برای پیدا کردن این ماهیچه یک یا دو بار بیشتر انجام نشود، چون نگه داشتن ادرار هنگام خروج کار نادرستی است و باعث برگشت ادرار به مثانه و بعضی مشکلات مجاری اداری می‌شود.
راه دیگر برای یافتن این عضله -که در خانم‌های باکره نباید انجام شود- این است که انگشت را در درون مهبل قرار دهید و عضلات را منقبض کنید. اگر روی انگشتتان احساس فشار کردید، معلوم است که ورزش را به‌صورت صحیح انجام می‌دهید. شکم و عضلات نشیمن نباید هنگام انجام ورزش‌های کگل حرکت کنند. ورزش گکل به صورت انقباضات شش تا هشت ثانیة عضلة پوبوکوکسیژئوس و به دنبال آن شش ثانیه استراحت، هر بار به مدّت پانزده دقیقه، دو بار در روز و برای مدّت دوازده هفته انجام می‌شود.
سعی کنید تا حدّ امکان از بلند کردن اجسام سنگین اجتناب کنید. در صورت انجام چنین فعّالیت‌هایی عضلات کف لگن خود را قبل از شروع و در حین کار منقبض کنید. ورزش‌های کگل را به برنامة همیشگی خود اضافه کنید. این کار را می‌توانید هنگام بیدار شدن از خواب، تماشای تلویزیون، یا قبل از رفتن به رخت‌خواب انجام دهید. در مجموع، زمان انجام این ورزش‌ها مهم نیست، بلکه مهم این است که به‌طور مرتّب انجام شوند.
پيشگيري از بي‌اختياري
کنترل وزن ايده‌آل، انجام تمرينات کگل و ترک مصرف دخانيات بسيار مؤثّر است. مصرف سيگار باعث بروز سرفه‌هاي مزمن مي‌شود که در نشت ادرار مؤثّر است. همچنین پیاده‌روی و مصرف غذاهای حاوی فیبر با کارکرد صحیح روده‌ها و جلوگیری از یبوست در پیشگیری از بی‌اختیاری تأثیر دارد.
