باورهای نادرست دربارۀ عوارض بیهوشی
شنبه 27 مرداد 1403
امروزه تقریباً در تمام شهرهای ایران و جهان بیمارستان وجود دارد و از بخش‌های پایه و اساسی در هر بیمارستان اتاق عمل است. اتاق عمل پایگاه نخست متخصّصان بیهوشی در بیمارستان است. علاوه بر اتاق عمل، این متخصّصان در اورژانس، آی‌سی‌یو، بخش‌های آندوسکوپی و پرتونگاری حضور پُررنگی دارند و در بخش‌های دیگر بیمارستان هم از تخصّص آنان به‌درستی استفاده می‌شود.
از زمانی که در عمل‌های جرّاحی از بیهوشی استفاده شد، گفت‌وگوهای علمی و غیرعلمی زیادی دربارۀ عوارض آن هم مطرح شده است. گروهی از عوارض کاملاً جدّی و مهمّ‌اند که باید با جدّیت و تلاش کافی از آن‌ها دوری کرد، ولی امروزه -که زیبایی پوست، صورت و مو بیشتر برای مردم اهمّیت پیدا کرده- عوارضی مانند ریزش مو، جوش‌های صورت و ضعف دندان‌ها نیز به بیهوشی نسبت داده می‌شود.
با افزایش سن و به دنبال آن افزایش تعداد بیهوشی در افراد مسن بسیاری از اختلالات حافظۀ ناشی از سن نیز به بیهوشی نسبت داده می‌شود. همچنین از بین رفتن قوام دندان و ریشۀ آن هم به‌تازگی به بیهوشی نسبت داده شده است. حتّی مشکلات در ژنتیک نیز اخیراً در چند مورد برای فرد بیهوش‌شده مورد پرسش واقع شده است.
در مورد تأثیر بیهوشی بر جنین و اشکالات مادرزادی به دنبال آن باید گفت که مبحث بیهوشی در زنان باردار یک مبحث کامل است و به‌طور کلّی از بیهوش‌کردن زن باردار به علّت اثر داروهای بیهوشی روی جنین و اثر تغییرات همودینامیک روی خونرسانی جفت و جنین -که سیستم تنظیم‌کنندۀ خونرسانی خودکار ندارد- باید خودداری کرد و جز در مواقع ضروری از بیهوش‌کردن مادران باردار باید جلوگیری کرد. البته با پیشرفت پزشکی و داروهای بیهوشی، امروزه آثار بیهوشی روی جنین بسیار کمتر شده و باید گفت بیهوشی روی ژنتیک خود فرد بیهوش‌شده تأثیری ندارد.
در مورد مشکلات پوستی، آکنه و جوش نیز باید گفت که خود بیهوشی ایجاد مشکل نمی‌کند، ولی استرس ناشی از جرّاحی و بیهوشی ممکن است متابولیسم پوست را درگیر کند و زمینه را برای جوش صورت فراهم کند. از طرف دیگر رسیدگی به بهداشت پوست و صورت فرد بستری در بیمارستان کمتر می‌شود و شست‌وشوی مرتّب پوست و صورت کاهش می‌یابد که خود برای پوست زیان‌بار است. همچنین از آنتی‌بیوتیک‌هایی در بیمارستان استفاده می‌شود که ممکن است با فلور میکروبی پوست صورت بیمار تداخل داشته باشد. این عوامل زمینه‌ساز بروز جوش و آکنه در پوست صورت و بدن بیمار می‌شود. بنابراین بیهوشی به‌طور مستقیم روی آکنۀ پوست اثر ندارد.
دربارۀ اختلال حافظه باید بگوییم که از اصول پایۀ یک بیهوشی خوب ایجاد آمنزی یا فراموشی خوب است تا بیمار روند و حوادث بیهوشی و اتاق عمل را به یاد نداشته باشد و آن را به عنوان یک تجربۀ تلخ در سرتاسر عمر به دوش نکشد. این فراموشی باید اتاق عمل و ریکاوری را پوشش دهد.
باربیتورات‌ها، بنزودیازپین‌ها، گازهای استنشاقی و مخدّرهای اتاق عمل این فراموشی را فراهم می‌کنند، ولی این فراموشی گذراست و پایان می‌یابد و پس از تمام‌شدن زمان جرّاحی و ترخیص از بیمارستان اثری از آن نمی‌ماند.
گاهی بیماران دچار اختلال شناختی پس از عمل در بخش مشکل پیدا می‌کنند که این مشکل ناشی از کمبود اکسیژن خون مغز یا به اصطلاح هایپوکسی نیست؛ احتمالاً پاسخ التهابی بدن به استرس جرّاحی و بیهوشی در آن دخیل است.
با افزایش سن، طول مدّت بیهوشی و جرّاحی، بزرگی و وسعت جرّاحی، نوع جرّاحی به‌ویژه جرّاحی‌های مغز و اعصاب مرکزی، موقعیت بیمار حین جرّاحی مانند Prone Position یا همان دمر -که برای عمل‌های ستون فقرات استفاده می‌شود- وضعیت نشسته برای بعضی عمل‌های مغز، بروز عفونت پس از عمل جرّاحی، سابقۀ دیابت یا فشار خون کنترل‌نشده، اختلال عملکرد ذهنی مانند آلزایمر و دمانس و سابقۀ سکتۀ مغزی احتمال این اختلال شناختی را بیشتر می‌کنند. نکتۀ جالب این است که با افزایش میزان تحصیلات احتمال بروز این عارضه کمتر می‌شود.
با استفادۀ مناسب و به‌موقع از مسکّن و آرام‌بخش و استفاده از داروی ضدّ التهاب مناسب، جلوگیری از هایپوترمی و هایپرترمی یعنی پایین و بالا رفتن دمای بدن بیمار حین و پس از جرّاحی، جلوگیری از بروز عفونت پس از عمل، این اختلالات شناختی پس از عمل را می‌توانیم کاهش دهیم.
با استفادۀ مناسب و به‌موقع از مسکّن و آرام‌بخش و استفاده از داروی ضدّ التهاب مناسب، جلوگیری از هایپوترمی و هایپرترمی یعنی پایین و بالا رفتن دمای بدن بیمار حین و پس از جرّاحی، جلوگیری از بروز عفونت پس از عمل، این اختلالات شناختی پس از عمل را می‌توانیم کاهش دهیم.
افرادی که در بیمارستان بستری می‌شوند، باید خواب خوب و راحتی داشته باشند، چه پیش از جرّاحی و بیهوشی، چه پس از آن تا اثر زیان‌آور روی حافظه و شناخت به حداقل برسد. رسیدگی به بیمار از طریق گفت‌وگوی پزشک و پرستار و مهربانی با بیمار و استفادۀ مناسب از داروی آرام‌بخش بسیار کمک‌کننده است.
در جرّاحی‌های بزرگ پس از عمل در اثر تروما، افزایش آدرنالین، التهاب شدید، عفونت یا بیماری‌های مزمن، بیماری‌های کبدی و کلیوی، تغییرات هورمونی مثلاً در حاملگی و مشکلات تیروئید، تغییرات رژیم غذایی به دلیل حضور در بیمارستان، همچنین داروهای مصرفی ممکن است ریشۀ موها ضعیف شود و تا حدّی ریزش مو ایجاد شود؛ این ریزش مو به‌اشتباه به بیهوشی نسبت داده می‌شود.
در مورد آسیب‌های دندانی باید گفت که در بیهوشی عمومی حین لوله‌گذاری راه هوایی و لارنگوسکوپی ممکن است به دندان، دهان و لثه آسیب وارد شود که با احتیاط بیشتر و مهارت متخصّص بیهوشی این عارضه کمتر می‌شود. لیکن ضعیف شدن بنیه و ریشۀ دندان‌ها -که به بیهوشی نسبت داده می‌شود- مبنای پزشکی ندارد. از این رو در مواردی که عمل جرّاحی ضروری است، نباید به دلیل ترس از کاهش حافظه، آکنۀ پوست یا ریزش مو جرّاحی را به تعویق انداخت.
نکتۀ آخر
از همکاران محترم جرّاح -که بیشتر با بیماران ارتباط دارند- خواهشمندیم که همۀ عوارض پس از عمل را به بیهوشی نسبت ندهند، زیرا این ذهنیت بد در جامعه منتشر می‌شود. بلکه لازم است با توضیحات مناسب و علمی برای بیمار و اطرافیانش این آمادگی را در بیمار ایجاد کنند تا بیمار در صورت نیاز با اطمینان برای جرّاحی مراجعه کند.
