مقابله با فشارهاي رواني
پنجشنبه 17 خرداد 1403
همۀ ما در طول زندگی با شرایط مختلف محیطی از قبیل حوادث ناگوار، مشکلات روزمرّه، محرومیت از خواب و ... روبه‌رو می‌شویم که این وقایع را در اصطلاح عوامل فشارزا -که موجب فشار روانی می‌شوند- می‌نامند.
زمانی که موجود زنده به‌طور ناگهانی در مقابل محرّکی قرار می‌گیرد که از نظر کیفی و کمّی با آن سازگاری ندارد، در مرحلۀ اول دچار تغییراتی در جریان خون، کاهش وزن، اشتها و ... می‌شود. در مرحلۀ دوم جاندار سعی می‌کند که از طریق سازوکارهای مقابله با فشار روانی سازگار شود. اگر عامل فشارزا ادامه پیدا کند، یا فرد نتواند با آن سازگار شود، وارد مرحلۀ سوم می‌شود که فرسودگی نامیده می‌شود که در پی آن جاندار می‌میرد یا دچار صدمات جبران‌ناپذیری می‌شود.
ازجمله اختلال‌هایی که فشار روانی باعث بروز آن‌ها می‌شود، می‌توان به بیماری‌های قلبی- عروقی (پُرفشاری خون، مشکلات کرونری قلب)، آسم، سردرد، التهاب معده و ... اشاره کرد.
محرّک‌های فشارزا می‌توانند بزرگ (مرگ یکی از عزیزان)، کوچک (گیر کردن در ترافیک)، حاد (قبول‌نشدن در امتحان) و مزمن (محیط کاری همیشه ناخوشایند) باشند. این محرّک‌ها معمولاً تجربه‌های ناخوشایند هستند، امّا می‌توانند رویدادهای خوشایند هم باشند و همیشه شامل وقایع منفی نمی‌شوند، مثلاً ازدواج -که رویدادی مثبت است- یک عامل فشارزا شناخته می‌شود، زیرا نیاز به سازگاری دارد.
از آنجا که نحوۀ برخورد افراد با چالش‌های زندگی با هم فرق می‌کند، میزان فشار روانی وارد بر افراد هم متفاوت است، مثلاً فردی که خانه‌اش را در آتش از دست داده، امّا پول کافی برای بازسازی دارد، فشار روانی کمتری را بر اثر این حادثه تحمّل می‌کند تا خانواده‌ای که پول کافی برای بازسازی ندارد.
شیوۀ کنار آمدن با مشکلات را به دو صورت می‌توان تشریح کرد:
در روش اول تلاش بر این است که برای حلّ مسئلۀ فشارزا راه حلّی اتّخاذ شود، به عنوان نمونه برای کاستن از فشار روانی پایان ترم، یک برنامۀ مطالعاتی از اول ترم در نظر گرفته شود.
روش دوم سعی بر کاستن از واکنش‌های هیجانی منفی است که می‌تواند شامل پرت‌کردن حواس از مشکل، آرمیدن و ... باشد.
امّا نکتۀ حائز اهمّیت این است که عوامل فشارزا باعث تغییرات جدّی و مشکل‌آفرین در دستگاه ایمنی بدن می‌شوند و در عمل چنان بزرگ‌اند که خطر بیماری را افزایش می‌دهند. بنابراین می‌توان به اهمّیت مدیریت فشار روانی به عنوان مجموعه‌ای از روش‌ها برای کمک به افراد برای غلبه بر چالش‌های زندگی پی برد.
همۀ ما در طول زندگی با شرایط مختلف محیطی از قبیل حوادث ناگوار، مشکلات روزمرّه، محرومیت از خواب و ... روبه‌رو می‌شویم که این وقایع را در اصطلاح عوامل فشارزا -که موجب فشار روانی می‌شوند- می‌نامند.
چند روش برای کاهش فشار روانی
کاهش برانگیختگی
در این روش به شخص آرمیدگی عضلانی را آموزش می‌دهند. آموزش آرمیدگی از طریق افزایش احساس خودکارآمدی مؤثّر واقع می‌شود، یعنی شخص به این باور می‌رسد که در دست نیروهای ناخوشایند نیست.
بازسازی شناختی
در این روش روی اعتقادات شخص کار می‌شود. چون وضعیت عقلی افراد بر چگونگی احساس و رفتار آنان تأثیر می‌گذارد، بالا بردن اطّلاعات فرد برای افزایش احساس تسلّط وی در کاهش فشار روانی سودمند است.
آموزش مهارت‌های رفتاری
این نکته بدیهی است که اگر ما مهارت‌های لازم را برای انجام کارهای سخت و دشوار نداشته باشیم، حتماً دچار احساس درماندگی می‌شویم. مدیریت فشار روانی در اینجا می‌تواند علاوه بر آموزش و تمرین در زمینۀ مسائل عمومی مانند مدیریت زمان، آموزش و تمرین مهارت‌های ضروری را هم در بر بگیرد، به عنوان مثال مهارت ابراز وجود یعنی توانایی بیان خواسته‌ها بدون زیر پا گذاشتن حقوق دیگران.
رویکرد تغییر محیط
در کنار تلاش‌هایی که برای کمک به شخص می‌شود تا از عهدۀ شرایط محیطی خاص برآید، این رویکرد عنوان می‌کند که گاهی محیط مشکل‌ساز است و بهترین کار تلاش برای تغییر آن است. به عنوان مثال فراهم‌کردن حریم خصوصی بیشتر یا تغییر شیوه‌های مدیریت می‌تواند فشار روانی را در محیط کاری کاهش دهد. مداخله‌های مدیریت فشار روانی به اشخاص کمک می‌کند تا از روش‌هایی بهره گیرند که به آنان امکان می‌دهد با فشار روانی ناگزیر زندگی روزمرّه کنار بیایند و از این راه صدماتی را که فشار روانی می‌تواند بر بدن وارد کند، بهبود بخشند.
