نکاتی دربارۀ سرطان رودۀ بزرگ
پنجشنبه 20 اردیبهشت 1403
همان‌طور که می‌دانید، رودۀ بزرگ به طول یک تا یک‌ونیم متر از انتهای رودۀ باریک شروع و به مقعد ختم می‌شود. عرض رودۀ بزرگ در ابتدای آن یعنی سکوم بیشتر و حدود هفت تا هشت سانتی‌متر است. وظیفۀ این قسمت از روده عمدتاً انتقال موادّ دفعی و جذب باقی‌ماندۀ آب است. در تشخیص بیماری‌های این قسمت از بدن شرح حال بیمار و سابقۀ خانوادگی نقش مهمّی دارد، مثلاً سابقۀ فامیلی بیماری‌های التهابی روده، پولیپ و کانسر روده بسیار مهم است. تشخیص زودرس و به‌موقع نقش مهمّی در پیش‌آگهی و بقای بیمار دارد.
شایع‌ترین سرطان دستگاه گوارش، سرطان رودۀ بزرگ است؛ همچنین این سرطان دومین سرطان شایع و کشندۀ انسان است. تقریباً شیوع یکسان در مردان و زنان دارد. استفادۀ وسیع از روش‌های غربالگری و تشخیصی در بعضی از کشورها شیوع این بیماری مهلک را بسیار کاهش داده است.
یکی از عوامل مؤثّر در این بیماری افزایش سن است. بعد از پنجاه‌سالگی انسیدانس آن افزایش می‌یابد و بیش از نوددرصد موارد سرطان رودۀ بزرگ بعد از پنجاه‌سالگی مشخّص می‌شود. به همین دلیل در اکثر کشورهای پیشرفته، غربالگری با تست گایاک (خون مخفی مدفوع) از پنجاه‌سالگی شروع می‌شود، مثلاً در کشور کانادا تمام شهروندان به محض رسیدن به پنجاه‌سالگی بسته‌ای از طریق پست دریافت می‌کنند که حاوی کیت مخصوص تست خون مخفی در مدفوع و یک دستور‌العمل کامل به زبان ساده برای انجام آن است. فرد سه روز متوالی با ذکر تاریخ و ساعت انجام تست، نمونۀ مدفوع خود را روی کیت مخصوص می‌گذارد و در پایان سه روز این بستۀ پستی را در صندوق پست می‌اندازد. بعد از انجام تست در آزمایشگاه -درصورتی‌که این تست مثبت باشد- به فرد به صورت کتبی و تلفنی اطّلاع داده می‌شود و از وی درخواست می‌شود که برای کولونوسکوپی مراجعه کند.
این‌جانب شخصاً شاهد تشخیص زودرس این سرطان در یکی از دوستانم در کانادا بودم که در مرحلۀ یک و بسیار زود با کمک روش غربالگری (تست گایاک) تشخیص داده شد و تحت عمل جرّاحی قرار گرفت. مجدّداً تأکید می‌کنم که تشخیص زودرس و قبل از ایجاد علائم بیماری، نقش مهمّی در افزایش طول عمر بیمار دارد.
امیدوارم که در کشور عزیزمان هم این تست جزو برنامه‌های غربالگری وزارت بهداشت قرار گیرد، امّا تا آن زمان به تمام
کسانی که این مقاله را می‌خوانند توصیه می‌کنم، درصورتی
که به پنجاه‌سالگی رسیده‌اند، از پزشک خود بخواهند که
این تست را برای آنان درخواست کند.
نقطۀ مقابل این حالت زمانی است که بیمار با حالت
پیشرفتۀ سرطان و با تابلوی انسداد روده، سوراخ شدن
تومور سرطانی، متاستاز کبدی و کم‌خونی شدید
مراجعه می‌کند که متأسّفانه در این حالت پیش‌آگهی
بیماری بسیار بد است. کسانی که در بستگان درجۀ
یک خود سابقه‌ای از سرطان روده دارند، بهتر است
این آزمایش را در سنّ پایین‌تر انجام دهند. البته انجام
این تست به روش صحیح بسیار مهم است. چون اگر به‌طرز
درستی انجام نشود، نتایج منفی یا مثبت کاذب می‌دهد که
باعث سردرگمی پزشک و بیمار می‌شود.
در یک پژوهش در امریکا نشان داده شد که غربالگری با این تست میزان مرگ‌ومیر را 33 درصد و میزان متاستاز را 55 درصد کاهش داده است. البته باید ذکر کرد که مثبت‌شدن تست دلیل وجود حتمی کانسر نیست، امّا نیاز به کولونوسکوپی را به فرد تأکید می‌کند. همچنین منفی‌شدن جواب دلیل قطعی برای عدم وجود کانسر نیست. بسیاری از غذاها ازجمله گوشت قرمز، بعضی میوه‌ها، سبزی‌ها و ویتامین ث باعث جواب مثبت کاذب تست می‌شوند و باید به یاد داشته باشید حداقل 48 ساعت قبل از انجام این تست از این نوع غذاها استفاده نکنید.
تمام کسانی که این مقاله را می‌خوانند توصیه می‌کنم، درصورتی‌که به پنجاه‌سالگی رسیده‌اند، از پزشک خود بخواهند که این تست را برای آنان درخواست کند.
عوامل مؤثّر در ایجاد سرطان روده
علاوه بر افزایش سن -که نقش مهمّی در شیوع این بیماری دارد- عوامل دیگری هم در این نوع سرطان نقش دارند. یکی از این عوامل، عامل ژنتیک (وجود بیماری در فامیل نزدیک فرد) است که در بیست‌درصد موارد مؤثّر است. عوامل محیطی و تغذیه هم در ایجاد این بیماری نقش دارند. رژیم‌های غذایی با مقدار بالای چربی‌های اشباع و فوق‌ِ اشباع باعث افزایش خطر سرطان روده می‌شوند، در حالی‌که روغن زیتون، نارگیل و ماهی باعث افزایش خطر نمی‌شوند. همچنین کمبود فیبر رژیم غذایی (سبزی‌ها) احتمال خطر کانسر را بالا می‌برد. مصرف الکل باعث افزایش خطر و مصرف ویتامین آ، سی و کاروتنوییدها باعث کاهش خطر می‌شوند و این مواد نقش محافظتی دارند. بیماران با سابقۀ طولانی بیماری‌های التهابی روده مثل کرون و کولیت اولسروز نیز در معرض خطرند. به همین دلیل در این بیماران کولونوسکوپی دوره‌ای انجام می‌شود. استعمال دخانیات (به‌خصوص بعد از 35 سال استفاده از سیگار) با افزایش احتمال خطر کانسر همراه است.
تشخیص
علائم این بیماری در سمت راست و چپ روده کمی متفاوت است. در سمت راست به دلیل خونریزی‌های مخفی، بیمار دچار کم‌خونی و ضعف و بی‌حالی می‌شود. در سمت چپ، بیمار دچار تغییرات اجابت مزاج (تغییر قطر مدفوع) و گاه دفع خون روشن از مدفوع می‌شود.
همان‌طور که در ابتدا ذکر شد، تست خون مخفی در مدفوع کمک زیادی در غربالگری و تشخیص زودرس می‌کند. در صورتی‌که این تست مثبت باشد، حتماً باید کولونوسکوپی و بیوپسی انجام شود. بعد از تشخیص قطعی با جواب پاتولوژی و انجام سایر آزمایش‌های تکمیلی ازجمله سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی و تعیین مرحلۀ بیماری، بیمار برای عمل جرّاحی و خارج کردن قسمت مبتلای روده آماده خواهد شد. پس از جرّاحی با توجّه به صلاح‌دید اونکولوژیست، بیمار ممکن است تحت شیمی‌درمانی قرار گیرد.
