رویش نابجا و نهفتگی دندان نیش
شنبه 23 دی 1402
رویش نابجا و نهفتگی دندان کانین (نیش) از آنجا که آثار ناخوشایند و مخرّبی روی عملکرد سیستم دندانی، ماضغه (جویدن)، همچنین زیبایی دارد، یکی از عوامل اصلی مراجعۀ بیماران برای درمان ارتودنسی است و از دیرباز مورد توجّه و پیگیری هم از نظر جامعه و هم از نظر دندانپزشکان بوده است. دندان کانین دندان شمارۀ سه در هر طرف قوس دندانی از خطّ وسط است. هر فرد دارای چهار دندان کانین است؛ دو عدد در بالا و دو عدد در پایین.
اهمّیت دندان‌های کانین
مهم‌ترین دندان‌ها هم از نظر زیبایی و هم از نظر عملکرد در مجموعۀ 32 دندان قرار دارند؛ شکل تاج آن‌ها لوزی‌شکل است و در محلّ تقاطع قسمت جلویی و عقبی قوس دندانی قرار دارند، دارای بلند‌ترین ریشه‌اند، به‌طوری که انتهای ریشۀ آن‌ها تا کف بینی امتداد دارد. وجود آن‌ها باعث برآمدگی و پُری اطراف بینی میشود و استخوان را در ناحیه حفظ می‌کند. از نظر عملکرد همانند ستون‌های اصلی ساختمان برای قوس‌های دندانی و سیستم جونده‌اند، به‌طوری که به هنگام عمل جویدن، کل مجموعۀ دندانی بالا و پایین روی آن‌ها سوار و بلند میشود؛ فکّ پایین را هدایت کرده و بهترین جفت‌گیری دندانی را فراهم می‌کند. به دلیل اهمّیت زیبایی و عملکردی دندان‌های کانین وجود و حفظ آن مهم است، به‌طوری که دندانپزشکان از بیرون آوردن آن اکراه دارند و کشیدن آن نقص عضو محسوب میشود و پیگرد قانونی دارد، حتّی اگر بیمار راضی به انجام آن باشد، مگر اینکه دندان مذکور به دلایل علمی و عملی امکان درآوردن به قوس دندانی با درمان ارتودنسی نباشد.
شیوع
نهفتگی دندان‌های کانین بالا با احتمال بیشتری نسبت به دندان‌های کانین پایین رخ می‌دهد و اکثراً یک‌طرفه است، اگرچه موارد دوطرفه به‌طور هم‌زمان هم وجود دارد.
علل
• مادرزادی و ارث
• بد جا قرار گرفتن جوانۀ دندانی از ابتدا
• کمبود فضا برای رویش آن‌ها
• زود یا دیر از دست رفتن دندان کانین شیری مربوطه
آثار و عوارض
1. انحراف خطّ وسط دندانی: به‌خصوص در موارد نهفتگی یک‌طرفه انحراف خطّ وسط دندانی و کلّ قوس فک به همان سمت دندان نهفته رخ می‌دهد.
2. بهم‌ریختگی اکلوژن (جفت‌گیری) دندان‌ها
3. کلاپس و فشردگی قوس دندانی به‌صورت یک‌طرفه در صورت وجود نهفتگی یک‌طرفه و به‌صورت دو طرفه در صورت نهفتگی دو طرفۀ دندان کانین
4. باقی ماندن دندان کانین شیری: گاهی اوقات دندان نیش شیری مربوطه باقی می‌ماند، اگرچه بعد از مدّت کوتاهی دندان شیری به دلیل تحلیل خودبه‌خود ریشه از دست خواهد رفت و فضای موجود خالی خواهد ماند و فضای موجود برای جایگزینی با ایمپلنت (کاشت دندان) نامناسب و کوچک است.
5. تحلیل ریشه‌های دندان‌های مجاور
6. ایجاد کیست و تومور
پیش‌آگهی
موفّقیت درآوردن دندان کانین به قوس دندانی بستگی به عوامل زیر دارد:
1. سنّ بیمار: هرچه سنّ بیمار پایین‌تر باشد و انتهای ریشه کامل نشده باشد، موفّقیت بیشتر است.
2. عمق نهفتگی: هرچه عمق نهفتگی کمتر باشد، موفّقیت بیشتر است.
3. جابجایی افقی یا عرضی: هرچه مقدار جابجایی افقی کمتر باشد و محلّ انتهای ریشه به محلّ اصلی خود نزدیک‌تر باشد، موفّقیت بیشتر است. معمولاً در صورتی که نوک تاج کانین از مزیال (لبه کناری از جلو) دندان لترال عبور کرده باشد، موفّقیت ضعیف است.
تشخیص
تشخیص نهفتگی دندان با معاینۀ کلینیکی و شمارش دندان‌ها به‌خصوص با رادیوگرافی انجام میشود. رادیوگرافی‌های مورد نیاز شامل پانورامیک (O.P.G)، پری‌آپیکال و آکلوزان است. گاهی برای تعیین عمق و مجاورت دندان نهفته به‌ویژه کانال عصب، ریشه‌ها، کف بینی به هنگام جرّاحی، سی‌تی‌اسکن (CBCT) لازم است.
رویش نابجا و نهفتگی دندان کانین (نیش) از آنجا که آثار ناخوشایند و مخرّبی روی عملکرد سیستم دندانی، ماضغه (جویدن)، همچنین زیبایی دارد، یکی از عوامل اصلی مراجعۀ بیماران برای درمان ارتودنسی است و از دیرباز مورد توجّه و پیگیری هم از نظر جامعه و هم از نظر دندانپزشکان بوده است.
درمان
ارتودنسی: در صورتی که احتمال موفّقیت بیش از پنجاه درصد باشد، پس از صحبت با بیمار در مورد شرایط انجام آن اقدام به درمان میشود. ابتدا با درمان ارتودنسی اقدام به مرتّب کردن دندان‌ها، اصلاح شکل قوس‌ها، اصلاح خطّ وسط دندانی، ایجاد فضای مناسب (و حتّی کمی بیشتر) کرده، سپس به آوردن دندان کانین نهفته به قوس دندانی تلاش میشود. ایجاد فضا بسته به شرایط یا با گسترش قوس دندانی یا با بیرون آوردن یک دندان پره مولر (آسیای کوچک اول) از سمت دیگر قوس (برای اصلاح انحراف خطّ وسط دندانی) انجام میشود.
بعد از ایجاد فضا گاهی دندان کانین نهفته خودبه‌خود و بهآرامی رویش خواهد یافت. این وضعیت معمولاً وقتی رخ می‌دهد که سنّ بیمار کم و انتهای ریشه هنوز در حال شکل گرفتن و کامل شدن باشد. این حالت رویش غیرفعّال نام دارد، امّا معمولاً لازم میشود که جرّاح لثه بافت نرم و حتّی سخت استخوان روی تاج دندان نهفته را بردارد و تاج را عریان کند؛ سپس متخصّص ارتودنسی با اتّصال براکت و کش بهآرامی دندان نهفته را به قوس دندانی می‌آورد. این کش باید ماهانه تعویض شود. با این کار دندان نهفته به‌صورت زنده با همراهی لثه و استخوان نگهدارندۀ اطراف آن حرکت خواهد کرد، امّا این فرایند زمان‌بر است و ممکن است دو سال طول بکشد؛ چون حرکت دندان حداکثر یک میلی‌متر در ماه رخ می‌دهد. این فرایند رویش اجباری نام دارد.
دو موضوع مهم را باید در نظر داشت: اول، در موقع جرّاحی اکسپوژر (عریان کردن) تاج دندان نهفته از هرگونه آسیب و دستکاری لیگامان پریودنتال (بافت نرم بالشتکی اطراف ریشه) باید پرهیز کرد؛ دوم هرچه زودتر بعد از جرّاحی و حداکثر سه روز اقدام به اعمال نیرو و رویش اجباری کرد. رعایت هر کدام از این دو موضوع خطر انکلیوز شدن (اتّصال به استخوان) را افزایش می‌دهد. در صورتی که از زمان شروع اعمال نیرو تا حداکثر شش ماه اثری از حرکت و رویش دندان نهفته در رادیوگرافی مشاهده نشد، دندان انکلیوز تلقّی شده، دیگر امیدی به رویشی آن نیست و باید با جرّاحی خارج شود.
دندان کانین نقش بسیار مهمّی از نظر زیبایی و عملکرد در سیستم دندانی دارد؛ نهفتگی آن مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. انتخاب مورد مناسب، مهارت جرّاح و همکاری بیمار احتمال موفّقیت را افزایش می‌دهند.
