درمان کمردرد با فیزیوتراپی
دوشنبه 9 مهر 1403
علل کمردرد
قرار گرفتن بدن در وضع نادرست (در هنگام کار با رایانه و رانندگی طولانی و ... )
یکی از علل کمردرد تغییر وضع بدن است که باعث تغییر فشارها بر بافت‌های مختلف کمر و اعمال فشارهای غیرعادّی روی کمر میشود؛ این مسئله باعث میشود که برخی از عضلات کمر بیش از حد کار کنند و دوک‌های عضلانی کوتاه شوند و عضله دچار اسپاسم و درد شود؛ از سوی دیگر گروه دیگری از عضلات دچار ضعف می‌شوند و عدم تعادل بین عضلات خود عامل افزایش درد است.
در عضلات سفت‌شده نقاط ماشه‌ای ایجاد میشود که نقاطی بسیار تحریک‌پذیرند و با فشار دردناک می‌شوند و درد به نقاط دورتر انتشار می‌یابد. ایجاد این نقاط در افراد کم‌تحرّک شایع‌تر است. فیزیوتراپیست برای درمان نقاط ماشه‌اي، از روش‌های مختلفی می‌تواند استفاده کند که مؤثّرترین آن‌ها روش Dry needling یا سوزن خشک است. پس از این درمان طول عضله به حالت عادّی خود برمی‌گردد و پس از آن به بیمار آموزش داده میشود تا ستون فقرات خود را در وضع درست قرار دهد و تمرینات لازم را برای پیشگیری از ایجاد این نقاط در درازمدّت انجام دهد. به عنوان مثال نقاط ماشه‌ای در عضلات فیله‌ای کمر (مولتی‌فیدوس) -که مهم‌ترین عامل تثبیت‌کنندۀ ستون فقرات‌اند- بسیار شایع است و اختلال عملکرد این عضلات در ناحیۀ کمر نقش مهمّی در بروز کمردرد خواهد داشت. سوزن خشک چرخۀ درد و اسپاسم را متوقّف میکند و با ایجاد پاسخ پرش عضلانی منجر به ریلکسیشن و آزادسازی عضلۀ کوتاه و کاهش فعّالیت الکتریکی هم‌زمان آن میشود.
ضعف عضلات تنفّسی
در برخی از بیماری‌ها -که عضلات تنفّسی تحت فشار قرار می‌گیرند- سیگنال‌های ارسالی از کمر عامل تعدیل نیروها میشود و در نتیجه تعادل عضلات در ناحیۀ کمر به هم می‌خورد. دیافراگم نقش مهمّی در ایجاد ارتباط بین کنترل وضعیت بدن در ستون فقرات ایفا میکند و وضعیت غیرطبیعی دیافراگم خود می‌تواند عامل کمردرد باشد؛ در این موارد فیزیوتراپیست علاوه بر درمان کمردرد، باید دیافراگم را ارزیابی کند و در صورت وجود ضعف، آن را تقویت کند. همچنین در صورت وجود اسپاسم و نقاط ماشه‌ای از تکنیک‌های مختلف مانند آزادسازی عضله استفاده کند تا درمان به‌صورت علّتی انجام شود.
انحراف مفصل زانو
زانو نقش مهمّی در حمایت بدن و انتقال وزن ايفا میکند؛ تغییر شکل اسکلتی زانو به‌صورت ژنوواروم (پای پرانتزی) و یا ژنووالگوم (انحراف به داخل) است. این تغییر شکل‌ها باعث بر هم خوردن بیومکانیک بدن می‌شوند و فرد مجبور به تغییر در راستا و قوس‌های ستون فقرات برای حفظ تعادل در وضعیت بدنی خود میشود که اين موضوع می‌تواند باعث ایجاد دردهای ستون فقرات شود. فیزیوتراپیست علاوه بر درمان دردهای ستون فقرات، استفاده از کفی و زانوبند مناسب را به بیمار توصیه میکند تا از فشار وارد شده بر ستون فقرات بکاهد. در غیر این صورت كمردرد به دلیل وجود فشارهای وارد شده از زانوها مجدّداً برگشت خواهد کرد.
بیرون‌زدگی دیسک کمر
هرنیاسیون (بیرون‌زدگی) دیسک کمری با اینکه در اکثر موارد نیاز به جرّاحی ندارد، ولی شایع‌ترین دلیل جرّاحی در ستون فقرات کمری را شامل میشود. وظیفۀ فیزیوتراپیست در درمان بیمارانی که به این علّت ارجاع داده می‌شوند، کاهش و از بین بردن التهاب در ریشه‌های اعصاب و كاهش دردهای ارجاعی به اندام‌ها و تقویت عضلات اطراف مهره‌ها، همچنین از بین بردن اسپاسم عضلات و از همه مهم‌تر آموزش‌های لازم برای پیشگیری و درمان است.
از بین رفتن حسّ عمقی در ناحیۀ کمر
در کمردردهای مزمن حسّ عمقی -که عامل ارتباط بین وضعیت عضلات و مغز است- کاهش می‌یابد و این مسئله باعث میشود که عضلات در ناحیۀ کمر به‌موقع وارد عمل نشوند و اختلال در نیروهای وارد شده بر ستون فقرات ایجاد شود. استفاده از تمرینات حسّ عمقی، همچنین تمرینات آرامش‌بخش و آموزش آن‌ها سطح کیفیت زندگی بیماران کمردرد مزمن را بسيار بالا می‌برد.
استفاده از کفش نامناسب
ارتفاع پاشنه روی زاویۀ جلو آمدن سر تأثیر بسزایی دارد. آمارها نشان می‌دهد که حدود شصت درصد از خانم¬ها حداقل سه بار در هفته کفش پاشنه‌بلند می‌پوشند. کفش پاشنه‌بلند موجب تغییر در راستای وضعیت بدن و آسیب‌های مفصلی میشود. این مسئله باعث تغییر در مرکز ثقل بدن، افزایش فشار و كوتاهي برخی از عضلات و در مقابل، ضعف عضلات دیگر نیز میشود. همچنین بر هم خوردن تعادل عضلانی در کمر باعث درد میشود.
عوامل روانی
تأثیر عوامل روانی در ایجاد و تشدید کمردرد در پژوهش‌های بسیاری نشان داده شده است. ارزیابی و تشخیص به‌موقع این عوامل به عنوان عوامل خطر کیفیت درمان را بالا می‌برد و از بسیاری مشکلات بعدی شامل مزمن‌شدن کمردرد، محدودیت‌های عملکردی و کاهش فعّالیت‌های اجتماعی در فرد مبتلا جلوگیری میکند.
پیشرفت علوم در حوزه‌های مختلف باعث بهبود کیفیت زندگی و افزایش طول عمر جوامع انسانی شده است. امروزه تابلوی بیماری‌ها و اختلالاتی که جوامع بشری را تهدید میکند، از بیماری‌های عفونی به غیرعفونی تغییر یافته و این پدیده نیاز به خدمات توانبخشی را به‌طور اعم و خدمات فیزیوتراپی را به‌طور اخص افزایش داده است. تغییر سبک زندگی، کم‌تحرّکی، استفادۀ نامناسب از تکنولوژی و ... باعث افزایش تعداد افراد مبتلا به مشکلات ستون فقرات و کاهش سنّ ابتلا شده و مجموع این عوامل علاوه بر کاهش کیفیت زندگی و عملکرد، باعث تحمیل هزینه‌های فراوانی بر فرد، خانواده و جامعه شده است. کمردرد یکی از علل عمدۀ ناتوانی و یکی از پرهزینه‌ترین بیماری‌ها و بیشترین دلیل غیبت از کار در سراسر دنیاست. پس از عفونت‌های دستگاه تنفّسی فوقانی دومین علّت مراجعه به مطبّ پزشکان کمردرد است. بیشترین علل کمردرد مکانیکی است و هشتاد درصد افراد به‌نوعی آن را تجربه می‌کنند. اگرچه گفته میشود که کمردرد در نود درصد موارد به‌خودی‌خود برطرف میشود، پژوهش‌های اخیر نشان داده است که بیش از نیمی از افراد مبتلا به کمردرد پس از گذشت یک‌سال از شروع آن هنوز درد دارند. با این حال داروهای موجود برای تسکین کمردرد قادر به رفع کامل درد نیستند و عوارض بسياری نیز دارند. در عین حال این داروها فقط درد را مدیریت می‌کنند و هرگز درمان کاملی نیستند. بررسی عوامل احتمالی ایجاد کمردرد، عوامل تأثیرگذار بر مزمن‌شدن آن و ارائۀ بهترین راهکارها برای جلوگیری از بروز، کنترل و درمان این عارضه از مباحث تحقیقاتی و علمی مهم است. فیزیوتراپی محدود به درمان یا توانبخشی نیست، بلکه در حیطۀ پیشگیری نیز اهمّیت ویژه‌ای یافته است. فیزیوتراپیست باید بتواند عوامل محیطی را ارزیابی کند تا با اعمال مدیریت از میزان مشکلات استخوانی- عضلانی، به‌خصوص در ناحیۀ ستون فقرات برای تمامی قشرهای سالم یا معلول در محیط زندگی، محیط کار و محیط‌های عمومی بکاهد.
بارداری
بارداری تأثیر عمیقی روی بدن خانم‌ها به‌خصوص بر سیستم عضلانی- اسکلتی آنان دارد. در دوران بارداری تغییرات هورمونی موجب شلی لیگامان‌های مفصلی، افزایش وزن، جابجایی مرکز ثقل و در نتیجۀ آن افزایش قوس کمر و چرخش قدامی لگن میشود. به‌علاوه تغییرات عروقی اتّفاق می‌افتد که موجب به خطر افتادن تغذیۀ متابولیکی ناحیۀ تحتانی کمر میشود.
معمول‌ترین شکایت‌های عضلانی- اسکلتی در دوران بارداری درد کمر و زنجیرۀ لگن است که این دو مشکل از طریق گرفتن تاریخچه از بیمار، انجام تست‌های تشخیصی، معاینه‌های کلینیکی و عکسبرداری قابل تشخیص و تمایزند.
بیش از دو سوم زنان باردار تجربۀ کمردرد و تقریباً یک پنجم آنان تجربۀ درد لگن را دارند. این دو عارضه می‌تواند به‌صورت جدا از هم یا همراه با هم اتّفاق بیفتد و در صورت بروز با پیشرفت بارداری این مشکلات شدیدتر میشود و در کار و فعّالیت‌های روزمرّه و خواب فرد مشکل ایجاد میکند. فیزیوتراپیست می‌تواند با آموزش تمرینات ویژۀ بارداری، تجویز کمربند حمایت‌کننده، همچنین آموزش روش‌های ماساژ و ریلکسیشن در کاهش درد بیماران مؤثّر باشد.
بلند کردن بار با سرعت زیاد
بلند کردن بار با سرعت زیاد می‌تواند به عنوان یک احتمال خطر عاملی برای کمردرد در نظر گرفته شود. آموزش‌های لازم به‌ویژه به کارگرانی که وظیفۀ حمل دستی دارند، در پیشگیری از بروز کمردرد بسیار مؤثّر است. چسبندگی‌های بافت فاشیا متعاقب عمل‌های جرّاحی شکم بعد از عمل‌های سزارین، هیسترکتومی شکمی (برداشتن رحم از راه شکم) و جرّاحی‌های بیماری‌های تخمدان احتمال چسبندگی‌هایی برای زنان وجود دارد. عوارض چسبندگی‌های لگنی، نفخ شکم، حرکات نامنظّم روده‌ای، درد مزمن شکم، مشکلات گوارشی و انسداد روده‌ای، درد ناحیۀ کمر و لگن و در برخی افراد اختلال در راه رفتن است. این بیماران به علّت اختلال در حرکات فیزیولوژیک لگن و دیافراگم در انجام وظیفۀ طبیعی خود دچار اختلال در تنفّس، همچنين كمردرد می‌شوند.
یکی از درمان‌ها، تکنیک‌های دستی است؛ در این تکنیک محلّ چسبندگی با معاینۀ دقیق فیزیوتراپیست شناسایی شده و با اعمال آن تكنيك‌ها در ناحیه باعث رفع چسبندگی‌های ایجادشده در فیبرهای کلاژن فاشیا میشود. به‌طور کلّی به‌كارگيري اين روش‌ها باعث کاهش درد، افزایش حرکات بافت نرم، اصلاح وضع نادرست بدن و کاهش درد کمر و لگن بدون استفاده از دارو و تکنیک تهاجمی جرّاحی میشود.
تغذیۀ نادرست و مصرف سيگار
رژیم غذایی پُرکالری و افزایش وزن، مصرف نکردن کلسیم کافی و کمبود ویتامین D، همچنین مصرف سيگار از عوامل ديگر ايجاد كمردرد هستند.
کمردرد در برابر کلیه‌درد
یکی از شایع‌ترین مشکلات -که می‌تواند دردی شبیه به کمردرد داشته باشد- کلیه‌درد است. فیزیوتراپیست باید با الگوهای درد ارجاعی احشا آشنا باشد تا تصمیم درست در درمان گرفته شود. کمردرد می‌تواند در هر منطقه‌ای از کمر، باسن، پشت پا، ساق و ران باشد. درد کلیه در بخش بین دنده و پهلو، بخش تحتانی شکم یا قسمت داخلی ران انتشار پیدا میکند. در کمردرد، درد از زمانی به زمان دیگر تغییر میکند و مداوم نیست، ولی درد در ناحیۀ کلیه به‌صورت مداوم است و ماهیت درد می‌تواند تیز یا گنگ و خسته‌کننده باشد. همچنین حسّاسیت به لمس در بیماران کمردردی دیده میشود؛ در صورتی که در بیماران با مشکل کلیوی جز در مناطق نزدیک به کلیه این موضوع دیده نمی‌شود و معمولاً با اسهال و استفراغ، تب و تکرّر ادرار همراه است.
امروزه در تمام کشورهای دنیا از فیزیوتراپی در درمان کمردرد به عنوان مؤثّرترین و بی‌خطرترین روش درمان استفاده می‌کنند که به‌طور خلاصه شامل آموزش وضع صحیح بدن در هنگام نشستن و ایستادن، کشش، سرمادرمانی، گرمادرمانی، سوزن خشک، تحریکات الکتریکی پوستی عصب، جریان صوتی، مگنت، توصیه به استفاده از کرست‌ها و بریس‌ها در صورت لزوم و تمرین‌درمانی و بیوفیدبک است.
