خودزنی در نوجوانان، چرایی و درمان

نوجوانان و جوانان

خودزنی در نوجوانان، چرایی و درمان

پنجشنبه 31 فروردین 1402

نویسنده مهرداد نامدار
روان‌شناس و درمانگر بالینی، مشاور کودک و خانواده

در تعریف نوجوانی می‌توان گفت دوره‌ای گذار از بچگی به بزرگ‌سالی است و این حدِفاصل را نوجوانی می‌نامند. خودزنی در نوجوانان معمولاً بین ۱۲ تا ۱۸ سالگی است، هرچند که در اشخاص و جوامع مختلف می‌تواند متغیر باشد.
نوجوانی یک مرحلۀ بسیار مهم از زندگی و دورۀ انتقال است. در این دوره فرد احساسات متناقض زیادی را تجربه می‌کند. تبدیل حالت‌هایی نظیر خوشی و خنده‌رویی ناگهان به افسردگی و پریشانی، تبدیل تکبّر به حسّ خجالت، احساس تنهایی برخلاف داشتن دوستان و... . در این بحبوحۀ نوسانات هیجانات، گروهی از نوجوانان آرامش خود را در خراشیدن و یا سوزاندن پوست خود می‌یابند. در این گروه از افراد هدف از خودزنی کنترل بر هیجانات خود و ایجاد احساس آرامش است.
برخی از عوامل خودزنی عبارت‌اند از:
 عصبانیت
 افسردگی
 استرس
 اضطراب
 فشار
 طرد شدن از سمت دوستان و خانواده
 تنهایی
 مسائل عاطفی
 اختلافات خانوادگی
 نداشتن مهارت‌های سازگارانه
برخی از افراد نیز از آنجایی که قادر به مدیریت احساسات خود نیستند، با به‌وجود آمدن احساسات منفی به‌ناچار به‌عنوان راه حلی برای تخلیۀ روانی دست به خودزنی می‌زنند.

انواع شیوه‌های خودزنی در نوجوانان
نوجوانان به شیوه‌های مختلفی اقدام به خودزنی و آسیب رساندن به خود می‌کنند، ازجمله:
 مشت زدن به خود
 مشت زدن به دیوار
 سوزاندن یا داغ زدن با اشیای داغ
 کشیدن موی سر
 با سر به دیوار کوبیدن
 سوراخ کردن یا خالکوبی کردن افراطی بر بدن
 ساییدن پوست بدن با مداد
 گاز گرفتن
 دست‌کاری کردن زخم‌های خود
 شکستن استخوان
 ضربه زدن ( با چکش یا اشیای دیگر)

علائم و نشانه‌های خودآزاری و خودزنی در نوجوانان
نوجوانانی که عادت به خودزنی و خودجرحی دارند برای مخفی نگاه داشتن و پوشاندن آسیب‌ها معمولاً رفتارهای خاصی را انجام می‌دهند، مثلاً حتی هنگامی‌که هوا گرم است پیراهن‌های آستین‌بلند، یقه‌اسکی یا دامن‌های بلند می‌پوشند، مچ دستشان را مدام با النگوهای پهن و دستبندهای چرمی می‌پوشانند و هنگامی‌که دربارۀ زخم‌ها و سوختگی‌ها از آن‌ها سؤال می‌شود، پاسخ‌های گنگ و پیچیده می‌دهند یا بسیار خشمگین و عصبانی می‌شوند. همچنین نشانه‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند زنگ خطری برای والدین باشد، مانند:
 وجود تیغ ریش‌تراشی، چاقو و تکّه‌های شیشه در اتاقشان
 وجود داروهای مخصوص زخم و سوختگی در اتاق یا وسایلشان
 وجود دستمال خونی در حمام یا ظرف زباله
 دوستی و نزدیکی با کسانی که رفتار خودزنی دارند
 بیش از حد مرموز بودن و دوری جستن از تمام دوستان و اعضای خانواده

در مقابل خودزنی نوجوانان چه کنیم؟
در گام اول والدین باید با فرزندان خود دربارۀ احترام و ارزش گذاشتن به بدن خود گفت‌وگو کنند. از راه‌های مؤثر دیگر برای جلوگیری از خودزنی و صدمه رساندن به خود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
 رفتار شتاب‌زده نداشته باشید و خونسردی خود را حفظ کنید. این نکته را بدانید نوجوانانی که خودزنی می‌کنند معمولاً در معرض خطر مرگ قرار ندارند.
 مراقب باشید کاری نکنید که در فرزندتان احساس گناه ایجاد شود.
 رفتارهای نفرت‌انگیز از خود نشان ندهید.
 احساسات فرزند خود را شناسایی کنید و درمورد آن‌ها با او صحبت کنید.
 در اولین فرصت با مراجعه به مراکز روان‌شناسی معتبر با یک روان‌شناس خوب در این باره صحبت کنید.

افرادی که خودآزاری می‌کنند، برای درمان باید تحتِ‌نظر روان‌شناسان یا روان‌درمانگرانی قرار بگیرند که تجربۀ درمان جوانانی را با وضعیت ویژه داشته‌اند.

پس از خودزنی نوجوان چه کنیم؟
با توجهِ بیش از حد به این نوجوانان سبب تقویت رفتار خودآزاری آن‌ها نشوید. توجه کردن زیاد سبب می‌شود آن‌ها فکر کنند که کار درستی انجام داده‌اند. به‌جای توجهِ صرف به خودزنی او تلاش کنید با گفت‌وگو دلایل آسیب رساندن را بفهمید. به نوجوان خود کمک کنید تا شیوه‌های دیگر سازش با موقعیت‌های ناخوش‌آیند را بیاموزد. این روش‌ها شامل موارد زیر است: حرف زدن با دوستان، ورزش کردن، نقاشی کردن، انجام فعالیت‌های هنری، گوش دادن به موسیقی و کمک گرفتن از اشخاص خاص.

تغییرات اصلی زندگی که ممکن است استرس‌زا باشد
برخی از تغییرات در زندگی هستند که می‌تواند باعث فشار روانی شوند و اگر فرد توانایی سازگاری با آن‌ها را نداشته باشد، ممکن است به رفتارهای خودآسیب‌رسان دست بزند، ازجمله: اخراج از کار، ناکامی، مرگ شخص مورد علاقه، جابه‌جایی جغرافیایی، شغل جدید، ورود به دانشگاه، ازدواج، طلاق، بارداری، سبک تازۀ زندگی، تنش و اضطراب، بیماری افسردگی، فشار زمان (کمبود وقت)، مشکلات مالی، ناکامی‌ها، رقابت و سر و صدا.

درمان خودزنی در نوجوانان
هرچقدر که یک نوجوان زمان بیشتری به خودجرحی ادامه دهد، ترک کردن این عادت برایش سخت‌تر می‌شود. بنابراین ضروری است که هرچه زودتر برای درمان اقدام شود. اولین گام برای درمان مراجعه به یک روان‌شناس خوب است تا با بررسی کامل، به درمان اختلالات همراه خودزنی ازجمله افسردگی و اضطراب بپردازد.
افرادی که خودآزاری می‌کنند، برای درمان باید تحتِ‌نظر روان‌شناسان یا روان‌درمانگرانی قرار بگیرند که تجربۀ درمان جوانانی را با وضعیت ویژه داشته‌اند. این نوع متخصصان در زمینۀ گفتاردرمانی مهارت دارند و می‌توانند زمینه‌ای ایمن و بدون قضاوت را در اختیار فرزندتان قرار دهند تا بتواند به‌راحتی دربارۀ مشکلاتش صحبت کند. به یاد داشته باشید گاهی برای نوجوان سخت است که با والدینش به‌راحتی صحبت کند، بنابراین صحبت با فردی غریبه امکان دارد برای نوجوان راحت‌تر باشد. حقیقت را بپذیرید و راه‌هایی را پیدا کنید که لحظه‌ها را قابل‌تحمل‌تر می‌کنند.