شیردهی مرحله‌ای هیجان‌انگیز و فیزیولوژیک در زندگی یک زن است، امّا از آنچه در ظاهر به نظر می‌رسد، کمی مشکل‌تر است. البته در بیشتر بیمارستان‌ها مشاور‌ان آموزش‌دیده در زمینة شیردهی (پرستاران یا ماماهای مجرّب) وجود دارند که می‌توانند به مادران کمک کنند.
شیر دادن علاوه بر احساس آرامشی که در مادر و کودک ایجاد می‌کند، مزایای زیادی برای سلامت آن‌ها دارد؛ به شرطی که مادر مهارت‌های شیردهی را بداند و از برخی مشکلات -که ممکن است حین شیردهی اتّفاق بیفتد- و راه‌های مقابله با آن‌ها آگاهی داشته باشد
رفلکس جاري شدن شير
اين رفلکس مرحله‌اي طبيعي و ضروري از مکانيسم شيردهي محسوب می‌شود. هورمون‌هاي پرولاکتين و اکسي‌توسين کنترل‌کنندة اين رفلکس هستند و باعث توليد شير در غدد شيري و آزاد شدن شير به داخل مجاري شير مي‌شوند.
عواملي چون درد، استرس و هيجان مي‌توانند در اين رفلکس مداخله کنند و باعث احتباس شير در غدد شيري و به دنبال آن درد و نگراني مضاعف شوند. درمان اين موارد شامل اطمينان و آرامش مادر، قرارگيري مادر و کودک در وضعيت‌هاي راحت و صحيح در حين شيردهي، ماساژ ملايم و آهستة پستان و استفاده از کمپرس گرم است.
تأمين ناکافي شير
ميزان استفادة کودک از شير تعيين‌کنندة ميزان تأمين شير است. تغذية مکرّر کودک، استراحت کافي، تغذية مناسب و دريافت مايعات کافي در مادر مي‌تواند به ميزان مناسب شير کمک کند. پايش مکرّر وزن و رشد کودک بهترين راه براي اطمينان از دريافت شير کافي در کودک است.
پس از زایمان، حدود روزهای دوم تا سوم، پستان‌ها پرخون می‌شود و تورّم پیدا می‌کند که با احساس ناراحتی و درد نیز همراه است. با دوشیدن مناسب و مرتّب پستان‌ها و تخلیة آن این مشکل برطرف می‌شود. مسدود شدن مجرای خروجی شیر -که در اثر تخلیه نشدن مرتّب و به‌موقع پستان به وجود می‌آید- موجب می‌شود که مجرا مسدود، قرمز و حسّاس شود و به‌صورت توده‌ای حسّاس لمس شود.
توصیه می‌شود که اگر پستان پرخون و متورّم است، به‌صورت مرتّب آن را تخلیه کنید. اگر این کار دردناک است، پیش از شیردهی به نوزاد آن را با آرامی با دست تخلیه کنید. می‌توانید از دوش گرم یا کمپرس گرم برای چند دقیقه پیش از شیردهی استفاده کنید. برای پیشگیری از احتقان پستان باید هشت بار یا بیشتر در طیّ 24 ساعت و هر بار به مدّت حداقل پانزده دقیقه شیردهی انجام شود.
عفونت پستان
عفونت پستان (ماستيت) باعث ايجاد درد عضلاني (احساسي شبيه به آنفلوانزا)، تب و ايجاد ناحية قرمز و گرم و حسّاس روي يکي از پستان‌ها (محلّ تجمّع عفونت) مي‌شود که در صورت پيشرفت علائم ذکر شده، بايد درمان دارويي صورت گيرد. عفونت پستان بيشتر هنگام استرس و خستگي، نوک پستان ترک‌خورده، مجراي شير بسته، احتقان پستان، بي‌توجّهي هنگام تغذية کودک و پوشيدن سینه‌بند محکم و تنگ ديده مي‌شود. درمان شامل آنتي‌بيوتيک‌تراپي، کمپرس مرطوب و گرم نواحي عفوني، استراحت و پوشيدن لباس راحت است. تغذيه با شير مادر به عنوان بهترين منبع تغذية کودک در هنگام عفونت پستان نيز بايد ادامه يابد. اگرچه معمولاً يکي از پستان‌ها دچار عفونت مي‌شود، ولي برای جلوگيري از پيشرفت عفونت، تغذيه با شير مادر از هر دو پستان بايد صورت گيرد. اگر شيردهي بسيار ناراحت‌کننده باشد، از پمپ يا فشار دست مي‌توان استفاده کرد. باید سعي شود که ابتدا پستان غيرعفوني تخليه شود تا رفلکس آمدن شير به کاهش ناراحتي و درد پستان مبتلا کمک کند.
ماستیت یا عفونت پستان در اثر ورود میکروب در پوست یا باکتری‌های موجود در دهان نوزاد به پستان به وجود می‌آید که پستان مبتلا قرمز، دردناک و متورّم می‌شود. عفونت قارچی هم شاید پدید آید؛ البته نسبتاً نادر است و بیشتر زمانی دیده می‌شود که پس از ماه‌ها شیردهی موفّق به‌ناگاه دچار زخم نوک پستان می‌شوید که علائم آن، نوک پستان رنگ‌پریده، برّاق با پوست نازک و خراشیده است که احساس درد و سوزش پس از شیردهی دارد. بهتر است بگوییم که درمان در این موارد به‌طور عمده شامل پیشگیری است. مهم این است که در صورت بروز این علائم به هیچ وجه شیردهی را قطع نکنید و حتماً مشاوره کنید و در صورت لزوم به وسیلة پزشک خود ویزیت شوید.
مهم‌ترین راه پیشگیری از شقاق نوک پستان و زخم شدن آن، شیوة صحیح شیردادن به کودک است. چنانچه نوزاد فقط نوک پستان را در دهان بگیرد، این مشکل به وجود خواهد آمد. باید سعی کنید که تمام هالة قهوه‌ای رنگ پستان به‌طور صحیح در دهان نوزاد قرار بگیرد، به‌طوری که لب تحتانی نوزاد موقع شیردهی کاملاً به بیرون برگشته باشد. باید توجّه داشت که کمی حسّاسیت و درد در اوایل شیردهی طبیعی است، امّا در صورتی که شیردهی با وضعیت مناسب صورت گیرد، درد و شقاق در نوک پستان ایجاد نمی‌شود.
شيردهي به کودک تجربه‌اي راحت و آرامش‌بخش است. گرچه ضايعات دردناک ايجادشده در نوک پستان، مخصوصاً در طيّ هفته‌هاي اول تغذية کودک با شير مادر دور از انتظار نیست. درد نوک پستان به‌صورت احساس گزش، خارش يا سوزش در مادران شيرده بيان مي‌شود. مشکلات نوک پستان ممکن است به علل زير ايجاد شود: قرارگيري کودک در وضعيت نامناسب در هنگام شير دادن تکنيک‌هاي نامناسب شيردهي مراقبت نادرست و نامناسب از نوک پستان
اگرچه تغييري کوچک در وضعيت قرارگيري کودک در طول شيردهي مي‌تواند باعث ايجاد درد در نوک پستان شود، براي بسياري از زنان علّت مشخّصي تشخيص داده نمي‌شود.
شيردهي راحت و موفّق نياز به زمان و تجربه دارد. براي انتقال يک تجربة راحت و موفّق ابتدا بايد از بيمارستان شروع کرد. در اين زمينه بايد از مشاور شيردهي يا پرستار مربوط برای آموزش وضعيت‌هاي صحيح و مراقبت از پستان کمک گرفته شود.
درد در نوک پستان ممکن است به دلیل اتمام ناصحيح مکيدن در انتهاي تغذية کودک باشد که مي‌توان به کودک برای يادگيري رها کردن و کاهش ناراحتي در نوک پستان با وارد کردن يک انگشت تميز به داخل دهان کودک و به دنبال آن قطع مکيدن در انتهاي تغذيه کمک کرد.
يکي ديگر از عوامل ايجادکنندة درد در نوک پستان، خشک يا مرطوب بودن بيش از حدّ پوست است. رطوبت مي‌تواند مربوط به پوشيدن کرست‌هايي از جنسي باشد که باعث افزايش تعريق و عدم تبخير مي‌شوند. استفاده از صابون‌ها يا محلول‌هايي که باعث از بين رفتن چربي طبيعي پوست مي‌شوند، هم مي‌تواند باعث خشکي بيش از حدّ پوست شود. در اين صورت پمادهاي حاوي لانولين در مراقبت از نوک پستان خشک يا ترک‌خورده مفيدند.
جويدن يا گاز گرفتن نوک پستان توسّط کودک نيز مي‌تواند باعث ناراحتي در نوک پستان شود. لثه‌هاي کودک هنگام درآوردن دندان دچار تورّم، خارش و صدمه مي‌شوند و گاز گرفتن و جويدن نوک پستان مي‌تواند به رفع اين ناراحتي‌ها کمک کند. براي راحتي کودک و کاهش تمايل به جويدن يا گاز گرفتن پستان مي‌توان يک جسم سرد و مرطوب (يک تکّه پارچة تميز از داخل يخچال مي‌تواند برای اين منظور مناسب باشد) را چند دقيقه قبل از شيردهي روي لثه‌هاي کودک قرار داد. سردي جسم باعث کرختي و بي‌حسّي لثه‌هاي دردناک می‌شود و مي‌تواند در طيّ شيردهي براي کودک ايجاد تسکين کند. قبل از تغذية کودک با پستان بعدي نيز زماني را برای جويدن يک پارچة شسته و تميز اختصاص دهيد. برخی غذاها موجب بروز نفخ و دل‌درد و در نتیجه گریه و نق‌نق کودک می‌شود. بنابراین باید از خوردن این غذاها اجتناب کرد. مادران اغلب با تجربة خود یا دیگران از خوردن برخی غذاها پرهیز می‌کنند. غذاهای نفّاخ مانند پیاز، کاهو، کلم، سیر، گل کلم و کلم بروکلی و برخی میوه‌ها مانند خیار، توت‌فرنگی و کیوی موجب بروز دل‌درد در کودکان می‌شوند و بنابراین بسیاری از مادران پس از خوردن این میوه‌ها سعی می‌کنند خودشان از موادّ شیرین و گاهی چای نبات استفاده کنند تا از بروز دل‌درد در کودک جلوگیری شود.
