کهولت در سیستم اعصاب
یکشنبه 12 اسفند 1403
در بین دگرگونی‌های مربوط به کهولت، تغییرات در سیستم اعصاب و ستون فقرات جایگاه ویژه‌ای دارند. هنرپیشه‌ها افراد پیر را رنجور، ناتوان و ساکت با قامت خمیده -که در راه‌رفتن قدم‌های کوتاه برمی‌دارند و دست‌های لرزان و صدای ضعیف و مرتعش دارند- نشان می‌دهند. درواقع آن‌ها برخی تغییرات سن را در افراد انتخاب کرده‌اند. از بین این تغییرات ما به دو بیماری مهم و شایع دوران کهولت، یعنی پارکینسون و آرتروز اشاره‌ای کوتاه خواهیم داشت.
مروری کوتاه بر پارکینسون
لرزش دست و پا در حالت استراحت از علائم مهم در پارکینسون است. این بیماری بر اساس چهار علامت مخصوص آن مشخّص می‌شود که عبارت‌اند از:
لرزش دست و پا در حالت استراحت
کند شدن عمومی حرکات بدن
سفتی و سختی اندام‌ها در حرکت
نداشتن تعادل.
اگر دو یا بیشتر از این علائم در بیمار دیده شود، تشخیص پارکینسون داده می‌شود، به‌خصوص وقتی که این علائم در دست و پای یک طرف و پس از مدّتی در اندام‌های طرف دیگر هم مشاهده شود. بیمار ممکن است اوایل بیماری را با لرزش دست و پا، یا با کند شدن حرکات احساس کند و دریابد که انجام هر کاری بیشتر از حدّ معمول طول می‌کشد، یا اینکه سختی و خشک‌شدن حرکات دست و عدم تعادل را تجربه می‌کند. اولین نشانه‌ها معمولاً با لرزش شروع می‌شود. تغییر در حالت صورت (مات و بدون احساس بودن چهره)، حالت خیرگی در چشم‌ها (کاهش پلک‌زدن)، سفتی و خشکی در شانه‌ها، یا لنگیدن پا در سمت مبتلا از علائم دیگر این بیماری است. ظهور این علائم در افراد ممکن است به افزایش سن نسبت داده شود.
از هر صد نفر بالای شصت سال یک نفر به پارکینسون مبتلا می‌شود. این بیماری معمولاً از حدود شصت سالگی آغاز می‌شود، ولی در افراد جوان‌تر هم دیده شده است (پنج تا ده درصد).
پیشرفت بیماری پارکینسون
بعد از بیماری آلزایمر، پارکینسون معمولی‌ترین بیماری مخرّب اعصاب به حساب می‌آید. پارکینسون یک بیماری مزمن و همیشه در حال پیشرفت است. این بیماری نتیجۀ از بین‌رفتن یا ضعیف‌شدن و آسیب‌دیدن سلول‌های عصبی در هسته‌های قاعده‌ای مغز است. علائم پارکینسون در مراحل اولیۀ بیماری ملایم است و بیشتر اوقات از یک سمت بدن شروع می‌شود و به‌تدریج به سمت دیگر بدن گسترش می‌یابد. لرزش بیشتر از هر علامت دیگری در بیمار اثر روحی منفی دارد. به مرور زمان علائم اولیه بدتر و وخیم‌تر می‌شوند؛ یک رعشۀ ملایم تبدیل به یک لرزش مزاحم و ملموس می‌شود؛ در این حال غذا خوردن و استفاده از دست لرزان به مرور زمان سخت می‌شود. کندی حرکات بدن می‌تواند مانع انجام کارهای عادّی روزمرّه شود؛ لباس پوشیدن، اصلاح صورت و حمّام‌کردن ممکن است وقت بسیار زیادی را در روز بگیرند. حرکاتی مانند نشستن و برخاستن یا غلتیدن در رختخواب و راه‌رفتن آهسته‌تر می‌شود؛ بیمار حالت قوز پیدا می‌کند (وضعیت خمیده) و سر و شانه به سمت جلو تمایل پیدا می‌کنند؛ صدا یکنواخت می‌شود و دچار عدم تعادل می‌شود و افتادن‌های مکرّر دیده می‌شود.
دست‌خط نیز ریزتر و ناخواناتر می‌شود. حرکات غیرارادی مانند حرکت دست در حین پیاده‌روی کم می‌شود. پیشرفت بیماری پارکینسون تدریجی است، به نحوی که در وضعیت پیشرفتۀ بیماری راه‌رفتن به‌سختی صورت می‌پذیرد و گام‌ها کوتاه و چسبیده به زمین است. هدف از درمان در این بیماران از بین بردن کامل علائم نیست، بلکه کنترل کردن عوارض آن است. این بیماری با درمان به‌طور کامل از بین نخواهد رفت، ولی کنترل عوارض آن می‌تواند تا حدّ زیادی جلوی ناتوانی و از کارافتادگی را بگیرد.
آرتروز
آرتروز یا استئوآرتریت شایع‌ترین بیماری از دستۀ التهاب مفاصل است. در این بیماری غضروف مفاصل صدمه می‌بیند و کم‌کم از بین می‌رود. آرتروز ممکن است هر مفصلی را درگیر کند، امّا مفاصل بزرگ -که وزن بدن را تحمّل می‌کنند مانند مفاصل زانو، ران و ستون فقرات- بیشتر در معرض آرتروز و ورم مفاصل قرار دارند.
عوامل آرتروز
افزایش سن مهم‌ترین عامل این بیماری است. با افزایش سن ساختمان غضروف دچار تغییر و تحوّل می‌شود، به‌طوری که آب زیادتری داخل غضروف می‌رود و در نتیجه تقریباً تمامی افراد مسن متوجّه آرتروز و ورم در مفاصلشان می‌شوند. عامل دیگر آرتروز ارث است، به‌خصوص آرتروزهایی که در خانم‌ها دیده می‌شود مخصوصاً آرتروز بند انگشتان زمینۀ ژنتیک دارد. عامل بعدی چاقی است؛ آرتروز در مفاصل، لگن، زانو و بند انگشتان دست با چاقی نسبت دارد؛ مسلّماً با چاق‌شدن فشار روی مفاصل زانو و لگن زیادتر می‌شود و امروزه ثابت شده که هر پنج کیلوگرم افزایش وزن بیش از حد می‌تواند ده تا بیست درصد عمر زانوها را کاهش دهد.
آرتروز شغلی در آقایان بیشتر دیده می‌شود، امّا آرتروزهای اولیه در خانم‌ها بیشتر است. آرتروز شغلی بیشتر در ناحیۀ بند انگشتان و در ناحیۀ لگن دیده می‌شود و به‌خصوص در آقایان بیشتر ظهور می‌کند. یکی از عوامل مهمّ به وجود آورندۀ آرتروز، آسیب‌های مفصلی است. افرادی که به دنبال ضربۀ فوتبال، مچ پایشان متورّم می‌شود، اگر آن را جدّی نگیرند، ممکن است به‌تدریج دچار آسیب‌های مفصلی شوند. در ناحیۀ زانو دو بیماری داریم که افراد را به‌شدّت مستعدّ آرتروز می‌کند و متأسّفانه بدون علامت است؛ این دو بیماری پای پرانتزی و پای ضربدری است. وقتی دو مچ پا در حالت ایستاده به هم چسبیده می‌شوند، زانوها هم باید به هم بچسبند. اگر فاصله‌ای بین دو زانو باشد، فرد دچار بیماری پای پرانتزی است و اگر این فاصله بیش از سه انگشت باشد، نیاز است که به پزشک مراجعه شود. از عوامل مهمّ آرتروز وزن بالا و عدم استفادۀ صحیح از مفاصل و تحلیل عضلات است.
در بین دگرگونی‌های مربوط به کهولت، تغییرات در سیستم اعصاب و ستون فقرات جایگاه ویژه‌ای دارند. هنرپیشه‌ها افراد پیر را رنجور، ناتوان و ساکت با قامت خمیده -که در راه‌رفتن قدم‌های کوتاه برمی‌دارند و دست‌های لرزان و صدای ضعیف و مرتعش دارند- نشان می‌دهند. درواقع آن‌ها برخی تغییرات سن را در افراد انتخاب کرده‌اند.
مفاصل درگیر در آرتروز
آرتروز اولیه فقط در مفاصل دیده می‌شود، به عنوان مثال آرتروز اندام فوقانی بند انتهایی و میانی انگشتان دست و قاعدۀ شست را درگیر می‌کند. در اندام تحتانی، زانو، لگن و شست پا دچار آرتروز می‌شوند. ستون مهره‌ها، ناحیۀ گردن و ناحیۀ کمری هم می‌توانند دچار آرتروز شوند.
علائم آرتروز
درد مهم‌ترین علامت است. درد آرتروز در ابتدا حالت مکانیکی دارد، یعنی با راه‌رفتن و استفاده از مفصل این درد بدتر می‌شود و با خوابیدن و استراحت بهتر می‌شود. این درد برخلاف دردهای رماتیسمی است؛ دردهای رماتیسمی با استراحت بدتر می‌شوند و با راه‌رفتن آرام‌آرام التیام می‌یابند. امّا گاهی اوقات در آتروز، حالت ژله‌ای در مفصل به‌وجود می‌آید که بعد از مدّتی بی‌تحرّکی، فرد باید راه برود تا دردش آرام شود؛ این حالت را با سفتی صبحگاهی که مشخّصۀ بیماری‌های رماتیسمی است، نباید اشتباه گرفت. سفتی صبحگاهی معمولاً بیش از یک ساعت طول می‌کشد، در حالی که ژله‌ای‌شدن با برداشتن چند قدم برطرف می‌شود. گاهی اوقات آرتروز به‌صورت برجستگی‌هایی بدون درد در استخوان‌ها جلوه می‌کند، مثلاً در انگشتان دست، در زنان بعد از یائسگی در بندهای میانی یا انتهایی انگشتان دیده می‌شود که بدون دردند. گاهی اوقات نیز آرتروز خودش را با صداهای غیرمعمول و خرت‌خرت در مفاصل نشان می‌دهد که در افراد مسن این علامت بیشتر است.
توصیه‌های درمانی در آرتروز
چهارزانو یا دوزانو ننشینید.
از حرکاتی که منجر به خم و راست‌شدن مکرّر زانو می‌شود، پرهیز کنید.
از سربالایی و سرپایینی کمتر بالا و پایین بروید، به‌خصوص سرازیری
فرم نماز خواندن را تغییر دهید و از خم‌کردن زانو پرهیز کنید.
از توالت‌فرنگی استفاده کنید.
از خم نگه‌داشتن گردن در حین کار پرهیز کنید.
انجام نرمش هنگام کار
عدم رانندگی طولانی‌مدّت
انجام کارهای رایانه‌ای با میزهای مخصوص، طوری که گردن خم نشود.
تماشای تلویزیون از روبه‌رو و نه از پهلو.
