نقش تغذیه در پیشگیری و درمان انواع سرطان
پنجشنبه 22 آذر 1403
خطرات ناشی از افزایش وزن
افزایش وزن خطر ابتلا به انواع سرطان ازجمله سرطان‌های کلیه، رحم، رودۀ بزرگ، کیسۀ صفرا، پستان و پروستات را افزایش می‌دهد. در این بیماران عمل‌های جرّاحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی بر وضعیت غذا خوردن تأثیر می‌گذارد و باعث تهوّع، استفراغ، اسهال، تغییر این بیماران نسبت به طعم‌های تند و شیرین حسّاس می‌شوند، ولی لبنیات، میوه‌ها و سبزی‌ها را بهتر می‌پذیرند. همچنین غذاهای سرد و ولرم را ترجیح می‌دهند؛ در این صورت باید غذاهای مورد علاقۀ آن‌ها را در اختیارشان قرار داد. به این بیماران باید در وعده‌های متعدّد و به مقدار کم غذا داده شود و از مصرف ادویه و غذاهای محرّک خودداری شود. موادّ غذایی به‌ویژه چربی‌های غذاها نقش مهمّی در توسعۀ سرطان‌های مختلف ازجمله سرطان پستان، سرطان پروستات و سرطان‌های گوارشی دارند. در این نوشتار سعی شده است به علل و درمان تغذیه‌ای سرطان‌های شایع پرداخته شود.
سرطان دهان و مری
در ایجاد سرطان مری علاوه بر مصرف کم سبزی، میوه و غلّات سبوس‌دار، مصرف ترشی، سوپ و نوشیدنی‌های داغ نیز نقش دارند. اگر فرد به سرطان دهان یا مری مبتلا باشد، یا در اثر تومور در لولۀ گوارشی او انسدادی به وجود آمده باشد، در جویدن، بلعیدن، ترشّح بزاق و حسّ چشایی دچار مشکل می‌شود. شیمی‌درمانی خود باعث تهوّع و استفراغ و سوء تغذیه می‌شود. پس از جرّاحی زمانی که شخص توانست از راه دهان غذا بخورد، غذا باید مایع باشد و میوه به‌صورت پوره، یا آب‌میوه مصرف شود، از شربت‌ها، لبنیات و فرآورده‌های آن نیز استفاده شود. رژیم باید پُرپروتئین و پُرکالری باشد.
سرطان معده
در این سرطان مهم‌ترین علّت، عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری، مصرف دخانیات و الکل، چاقی، غذاهای شور، ترشی‌ها، غذاهای کم‌فیبر و غذاهای فقیر از ویتامین‌ها و موادّ معدنی است. در سرطان معده سوء جذب به وجود می‌آید که خود باعث کم‌خونی فقر آهن، پوکی استخوان، کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12، کمبود ویتامین‌ها و موادّ معدنی می‌شود. این بیماران ابتدا باید از طریق لوله تغذیه کنند، سپس از رژیم مایع استفاده کنند. رژیم باید پُرپروتئین و پُرکالری باشد. غذا به دفعات و به مقدار کم باید مصرف شود. همچنین مایعات، سبزی و میوه زیاد دریافت شود. در مورد علل این سرطان مصرف کم ویتامین‌های C و E و مصرف غذاهای نمک‌سود، دودی، کباب‌شده روی شعله، غذاهای ترش و شور، مصرف کم ماهی و مصرف کم غلّات سبوس‌دار را نیز ذکر کرده‌اند. برعکس، مصرف سیر در مقابل سرطان معده نقش محافظتی دارد.
سرطان رودۀ بزرگ
یکی از شایع‌ترین سرطان‌هاست که در اثر بیماری‌های التهابی روده و پولیپ‌های روده به‌وجود می‌آید. در این نوع سرطان سوء جذب و سوء تغذیه به‌وجود می‌آید، بنابراین باید کالری و پروتئین کافی دریافت شود. از لحاظ تغذیه‌ای دریافت چربی‌های حیوانی و اشباع، مصرف زیاد گوشت قرمز و تخم مرغ، مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده، کمبود مصرف موادّ غذایی دارای فیبر، کمبود مصرف غلّات سبوس‌دار، دریافت ناکافی آنتی‌اکسیدان‌ها و مصرف کم اسیدفولیک و ویتامین C و کاروتنوئیدها، مصرف کم ماهی، مصرف کم سیر و روغن زیتون، مصرف زیاد غذاهای سرخ‌شده و شکر را ذکر کرده‌اند. داشتن اضافه‌وزن، کم‌تحرّکی و نداشتن فعّالیت‌های فیزیکی از علل دیگر است. چنانچه گوشت‌ها همراه با سبزیجات مصرف شوند، اثر نامناسب آن‌ها خنثی می‌شود. احتمال خطر سرطان انتهای رودۀ بزرگ با بالا رفتن سن به‌تدریج افزایش می‌یابد، در این صورت با بالا رفتن سن بیشتر باید مراقب تغذیۀ خود باشید.
سرطان کبد
مصرف الکل، اعتیاد، قرار گرفتن در معرض موادّ ترشّح‌شده از قارچ‌ها مانند افلاتوکسین، داشتن کبد چرب و برخی از انواع هپاتیت باعث ابتلا به سرطان کبد می‌شود. دریافت کم سبزی و میوه در ایجاد سرطان کبد نقش دارد. رژیم درمانی باید پُرپروتئین و پُرکالری و دارای ویتامین‌های مختلف باشد. در صورت داشتن ورم باید نمک دریافتی کاهش یابد.
سرطان کیسۀ صفرا و لوزالمعده
چاقی و سنگ‌های صفراوی مزمن باعث سرطان کیسۀ صفرا می‌شود. کشیدن سیگار، تحرّک نداشتن، اضافه‌وزن، مصرف زیاد گوشت قرمز و موادّ غذایی غنی از کلسترول، دریافت کم حبوبات و مرکّبات موجب سرطان لوزالمعده می‌شود. رژیم درمانی باید پُرپروتئین و پُرکالری باشد؛ چربی دریافتی کم و فیبر زیاد باشد؛ اسیدهای چرب ضروری (اسید لینولئیک و لینولنیک) به اندازۀ کافی دریافت شوند. همچنین غذا به مقدار کم و به دفعات به بیمار داده شود.
سرطان پستان
شایع‌ترین سرطان در زنان است. مصرف انواع سبزی، میوه و انجام ورزش و داشتن تحرّک نقش محافظتی در مقابل این نوع سرطان دارد. مصرف زیاد گوشت، چاقی و رشد سریع وزن در ابتدای زندگی از عوامل ایجاد کنندۀ سرطان پستان‌اند. برای درمان کنترل وزن و کنترل مقدار و نوع چربی (به حداقل رساندن چربی‌های اشباع)، کنترل مقدار کالری دریافتی و مصرف کافی سبزی، میوه و غلّات لازم است.
سرطان‌های رحم و تخمدان
دریافت کم سبزی، میوه و دریافت فرآورده‌های لبنی پُرچرب و کشیدن سیگار را از عوامل ایجاد کنندۀ سرطان دهانۀ رحم می‌دانند.
چاقی، مصرف کم سبزی و میوه و مصرف زیاد اسیدهای چرب اشباع را -که در فرآورده‌های حیوانی بیشتر یافت می‌شوند- نیز از عوامل ایجاد کنندۀ سرطان دیوارۀ رحم ذکر می‌کنند. مصرف سبزیجات، به‌ویژه سبزی‌های دارای برگ سبز از عوامل محافظت‌کننده در مقابل سرطان تخمدان است.
ثابت شده است که بیش از هشتاد درصد علّت سرطان‌ها به عوامل محیطی بستگی دارد. در زندگی معمولی، افراد در معرض یک‌سری عوامل سرطان‌زای طبیعی مانند اشعّۀ ماورای بنفش، رنگ‌ها، موادّ شیمیایی، سیگار و سایر دخانیات (حتّی اگر دیگران مصرف کنند)، نیتروزآمین‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها قرار دارند. تغذیه از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذار بر ابتلا یا عدم ابتلا به سرطان است. تغذیۀ مناسب و درست می‌تواند سرعت پیشرفت سرطان را کم کند و تغذیۀ نادرست می‌تواند به پیشرفت آن شتاب بیشتری بدهد. اگر فردی روزانه به اندازۀ کافی پروتئین مصرف نکند، در پروتئین‌سازی و تجدید پروتئین‌ها در بدنش اشکال ایجاد می‌شود و این اختلال باعث توسعه و تکثیر سلولی می‌شود که منجر به ایجاد سرطان می‌شود.
سرطان پروستات
شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است. چاقی، کم‌تحرّکی، ازدیاد مصرف چربی، به‌ویژه اسیدهای چرب اشباع، مصرف زیاد گوشت قرمز و لبنیات پُرچرب، مصرف کم سبزی‌ها و میوه‌ها از علل به‌وجود آورندۀ این سرطان به‌شمار می‌رود. برای درمان آن کالری و پروتئین کافی، غذاهای کم‌چرب، پُرفیبر و غنی از اسیدهای چرب امگا 3 (موجود در غذاهای دریایی) توصیه شده است.
سرطان ریه
کشیدن سیگار و سایر دخانیات، مصرف کم سبزی‌ها و میوه‌ها، استفاده از غذاهای سرخ‌شده، ازدیاد مصرف چربی و اسیدهای چرب اشباع، چاقی و کم‌تحرّکی از عوامل مساعدکنندۀ سرطان ریه هستند. برای درمان، افزایش دریافت کالری، پروتئین‌ها، موادّ قندی و مایعات، رژیم سرشار از موادّ معدنی و ویتامین‌ها در وعده‌های کم و متعدّد را توصیه کرده‌اند.
سرطان کلیه و دستگاه‌های ادراری
مصرف سیگار، دریافت فرآورده‌های لبنی پُرچرب، مصرف زیاد گوشت، مصرف کم سبزی‌ها و میوه‌ها و زیاد شدن وزن را در ایجاد سرطان‌های کلیه، مثانه و دستگاه‌های ادراری مؤثّر دانسته‌اند. برای درمان در صورت پُرفشاری خون، کنترل نمک، دریافت مایعات کافی (اگر به دلایل پزشکی محدودیت نداشته باشد)، پروتئین و کالری کافی ضروری است.
مراقبت‌های خاص
افراد مبتلا به سرطان -که تحت درمان‌اند- به عوارض متعدّدی مبتلا می‌شوند و به مراقبت‌های تغذیه‌ای خاص نیاز دارند. به‌طور کلّی ضعف، بی‌اشتهایی، خستگی و کم‌خونی از عوارض درمان هستند. در افراد مبتلا ذخیره‌های چربی و پروتئینی بدن کاهش می‌یابد و سیستم ایمنی تحلیل می‌رود؛ بنابراین مراقبت‌های تغذیه‌ای آن‌ها باید دقیق باشد. پروتئین، انرژی، ویتامین‌ها و موادّ معدنی باید بیشتر دریافت شوند. رژیم غذایی آنان را باید یک متخصّص تغذیه تنظیم کند. اگر شیمی‌درمانی و تاباندن اشعّه در بیماران مشکلاتی از قبیل بی‌اشتهایی، تهوّع، استفراغ، ورم و خشکی دهان ایجاد کرده باشد، باید از طریق غیردهانی غذا دریافت کنند تا بهبودی حاصل کنند، سپس بتوانند از طریق دهان تغذیه کنند.
راه‌های مبارزه با سرطان‌ها
بهتر است با مراقبت‌های لازم به این بیماری مبتلا نشویم و از ابتلا به آن پیشگیری کنیم؛ برای این منظور وزن خود را متعادل نگه داریم، به‌طور مرتّب ورزش‌های مناسب با شرایط خود انجام دهیم و غذاهایی مصرف کنیم که بدن را در مقابل سرطان محافظت می‌کنند و از مصرف غذاهای مضر و نامناسب پرهیز کنیم.
غذاهای محافظ بدن در مقابل سرطان
غذاهای محافظت‌کننده غذاهایی هستند که دارای چربی‌های امگا 3 (موجود در ماهی‌های چرب، غذاهای دریایی و گردو)، ویتامین‌های A، ,E ,D ,C ,B1 ,B2 ,B3 B6، اسیدفولیک و موادّ معدنی مانند کلسیم، روی، به‌ویژه سلنیوم باشند. غذاهایی که تأمین‌کنندۀ این موادّند، عبارت‌اند از: غلّات سبوس‌دار، سیر، پیاز، پیازچه، موسیر، تره‌فرنگی، انواع کلم، هویج، اسفناج، گوجه‌فرنگی، فلفل قرمز، کدوحلوایی، جوانۀ گندم، حبوبات، مغزها، انواع مرکبات، سیب، طالبی، هندوانه، انگور، سویا و چای سبز. همچنین انواع ادویه‌ها مانند زنجبیل، فلفل سیاه، زردچوبه، دارچین، زیره و آویشن - در صورتی که در حدّ معقول مصرف شوند- می‌توانند اثر مثبت و محافظتی داشته باشند.
