بازی‌های رایانه‌ای و کودکان ما
دوشنبه 19 آذر 1403
بچّه‌ها «تبلت» در دست مشغول بازی رایانه‌ای هستند و من با دقّت به بازی‌هایشان نگاه می‌کنم. قهرمانِ بازی- که بچّه‌ها مسئول هدایتش هستند- باید به‌سرعت حرکت کند و حواسش به موانعی که هر لحظه با سرعت به او نزدیک می‌شوند، باشد. در این شرایط در مغز بچّه‌ها چه اتّفاقی می‌افتد؟
1- من انسان را «حیوان تئاتریکال» تعریف می‌کنم، یعنی حیوانی که به‌شدّت در نقش‌هایش فرو می‌رود و نقش‌ها نه تنها عملکرد ارادی که حتّی عملکردهای فیزیولوژیک اتونوم او را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. در وضعیت «انگار که» (as if) -که در صحنۀ نمایش هنگام تماشای فیلم و در حین بازی پیش می‌آید- فیزیولوژی ما نمی‌تواند خطر واقعی را از خطر مجازی تفکیک کند و چنان واکنش نشان میدهد که گویا واقعاً در میدان جنگ یا در شرایط بحرانی و اورژانسی دیگر قرار دارد. بنابراین در هنگام این قبیل بازی‌های رایانه‌ای، مقدار زیادی اپی‌نفرین در جریان خون بچّه‌ها و مقدار زیادی نوراپی‌نفرین در شکاف سیناپس‌های مغز آن‌ها آزاد میشود.
2- از دیدگاه شناختی، این حیوانات کوچک تئاتریکال، در وضعیت آماده‌باش قرار دارند، چون قرار است هر لحظه با خطری مواجه شوند و به آن واکنش نشان دهند. این وضعیت «آماده‌باش» را از نظر عملکرد مغزی Hyper Vigilance می‌نامیم که «ترصّد مفرط» ترجمه شده است. مغز در حالت آماده‌باشی دچار توجّه میدانی میشود. در شرایط «توجّه میدانی» مغز به جای تمرکز بر یک نقطه، بر نقاط زیادی تمرکز می‌کند و در عوض، مدّت و عمق توجّهش به هر نقطه کاهش می‌یابد، یعنی به همه جا زمان کمی توجّه می‌کند، سپس آن را رها می‌کند. تکرار درازمدّت این وضعیت -که به علّت اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای رخ میدهد- (در بند بعد توضیح می‌دهم) باعث میشود که مغز این وضعیت خطر را دائمی ارزیابی کند و وضعیت معمول خود را با این حالت تطبیق دهد. این وضعیت شبیه همان حالتی است که در مغز کودکان دچار Attention Defecit Disorder (بیش‌فعّال/ کم‌توجّه) رخ میدهد. مغز کودکان ADD دچار توجّه میدانی است. آن‌ها مدّت کوتاهی روی یک محرّک تمرکز می‌کنند و به‌سرعت به نقطۀ دیگر می‌پرند. از آنجا که تمرکز را توانایی حفظ توجّه تعریف می‌کنيم، این کودکان را فاقد توانایی تمرکز می‌دانیم. توانایی نشستن در کلاس درس، توجّه طولانی به درس دادن معلّم، همچنین توانایی تمرکز طولانی روی انجام تکالیف درسی برای این کودکان ممکن نیست. از دیدگاه نظری، انجام درازمدّت این قبیل بازی‌های رایانه‌ای باعث میشود که مغز این کودکان شبیه به مغز کودکان ADD شود.
بچّه‌ها «تبلت» در دست مشغول بازی رایانه‌ای هستند و من با دقّت به بازی‌هایشان نگاه می‌کنم. قهرمانِ بازی- که بچّه‌ها مسئول هدایتش هستند- باید به‌سرعت حرکت کند و حواسش به موانعی که هر لحظه با سرعت به او نزدیک می‌شوند، باشد. در این شرایط در مغز بچّه‌ها چه اتّفاقی می‌افتد؟
3- تنش روانی زیاد موقع انجام این قبیل بازی‌های رایانه‌ای و پایان ناگهانی تنش هنگام پایان هر مرحله از بازی، مغز را در وضعیت Tension-Relax قرار میدهد و رفع آنی تنش منجر به آزاد شدن مقدار زیادی دوپامین در «هستۀ آکومبنس» مغز میشود که مرکز پاداش مغز و در ضمن «کانون اعتیاد مغز» است. با این سازوکار، این قبیل بازی‌های رایانه‌ای اعتیادآورند.
بنابراین ملاحظه می‌‌کنید که این قبیل بازی‌های رایانه‌ای در نهایت چه از نظر تغییرات شناختی‌ای که در مغز ایجاد می‌کنند و چه از نظر اعتیادزایی و وقتی که صرف خود می‌کنند، مخلّ فعّالیت درسی و تحصیلی کودکان است. اگر استفاده از این نوع بازی‌ها محدود نشود، جمعّیت زیادی از کودکان محصّل را باید با تشخیص «بیش‌فعّالی/کمبود توجّه» تحت درمان قرار دهیم.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که همۀ بازی‌های رایانه‌ای دارای این ویژگی‌ها نیستند، حتّی به‌تازگی نرم‌افزارهای درمانگری تولید شده‌اند که می‌توانند در درمان کودکان ADD کمک‌کننده باشند. فهرست و کارکرد این نوع بازی‌ها را روانشناسان و روانپزشکانی که در قلمرو درمان‌های تکنولوژیک کار می‌کنند، به شما معرّفی خواهند کرد.
