احياي قلبي- ريوي در مادر باردار
یکشنبه 25 شهریور 1403
یکی از اقدامات حیاتی در زنان باردار احیاي قلبی- ریوی است که در صورت انجام درست آن درصد موفّقیت بالايی دارد و جان مادر و جنین را نجات خواهد داد. ایست قلبی در زن باردار مي‌تواند به صورت هم‌زمان زندگی مادر و جنین را در معرض خطر جدّی قرار دهد. علل متعدّدی سبب ایست قلبی- ریوی در مادران باردار مي‌شود که به دو دستة عوامل حاد و عوامل مزمن تقسیم مي‌شود. معمولاً به دلیل جوانی مادران عوامل حاد شیوع بیشتری نسبت به عوامل مزمن دارند و پاسخ بیمار نسبت به اقدامات انجام‌شده مؤثّرتر است.
شایع‌ترین علل ایست قلبی- تنفّسی در مادران باردار
- خونریزی‌های شدید رحمی
- افزایش فشار خون
- آمبولی‌های مایع آمنیوتیک و لختة خون
- اکلامپسی (فشار خون بالا همراه با تشنّج) و عوارض مغزی و کبدی.
در صورت انجام جرّاحی و نیاز به بیهوشی عمومی، مشکلات در لوله‌گذاری تراشه و برگشت موادّ غذايی نیز مي‌تواند از علل ایست قلبی- تنفّسی بیماران باشد. اصول کلّی انجام احیاي قلبی- ریوی در زنان باردار شبیه سایر افراد بالغ است.
باز کردن راه هوايی
انسداد راه هوايی به دو شکل نسبی و کامل مشاهده مي‌شود. انسداد نسبی با سروصدا (قل قل کردن، خر خر کردن و ...) همراه است و بیمار از عضلات فرعی تنفّسی استفاده مي‌کند، ولی در انسداد کامل راه هوايی هیچ گونه سروصدايی در راه هوايی شنیده نمي‌شود و تلاش‌های تنفّسی بیمار بدون برقراری تهویه است. برای رفع انسداد ابتدا با استفاده از مانورهای سه‌گانة راه هوايی، خم کردن سر، بلند کردن چانه و باز کردن فک انجام مي‌شود. مراحل باز کردن راه هوايی در زنان باردار مانند سایر افراد بالغ است، ولی تفاوت‌هايی نیز وجود دارد كه عبارت است از:
- بزرگی پستان‌ها و وارد آمدن فشار بر چانه ممکن است با انجام مانورهای حمایتی راه هوايی تداخل ایجاد کند.
- به علّت ادم راه هوايی و شکنندگی مخاط راه هوايی، به کار بردن وسایل حمایتی مانند ایروی (airway) باید با احتیاط انجام شود و از آسیب زیاد و خونریزی در راه هوايی باید مراقبت كرد. همچنین به دلیل ادم بینی گذاشتن ایروی بینی و لولة تراشة بینی باید به‌آرامی و با احتیاط انجام شود.
- به علّت ادم راه هوايی لولة تراشه‌ای که برای مادران باردار استفاده مي‌شود، باید کوچک‌تر از اندازة استاندارد افراد بالغ باشد.
- به دلیل افزایش احتمال آسپیراسیون ریوی و افزایش سرعت بروز کمبود اکسیژن در زنان باردار باید به‌سرعت لولة تراشه در محل قرار گيرد و کاف آن پر شده و بیمار از آن طریق تهویه شود.
- لوله‌گذاری در مادران باردار باید به‌سرعت و توسّط افراد مجرّب وکارآزموده انجام شود.
در صورت بروز ایست قلبی- تنفّسی در مادران باردار ابتدا از ماسک و آمبوبگ و کانول اکسیژن براي برقراری تنفّس استفاده مي‌شود و در صورت حمایت تهویه‌ای بیشتر باید لوله‌گذاری تراشه در اولین فرصت انجام شود. انجام ماساژ قلبی در مادران باردار مانند افراد بالغ با تعداد صد بار در دقیقه است. نسبت ماساژ قلبی به تنفّس به میزان2:30 (یعنی دو تنفّس و سي بار ماساژ قلبی) قبل از لوله‌گذاری تراشه و 1:5 (یعنی يك تنفّس و پنج بار ماساژ قلبی) بعد از لوله‌گذاری تراشه انجام مي‌شود.
انجام سزارین
یکی از مهم‌ترین اقدامات در احیاي قلبی- ریوی مادران باردار تعیین زمان مناسب براي خروج جنین و سزارین فوری است. گفته مي‌شود که در صورتی که احیاي قلبی- ریوی در مادر به مدّت پنج دقیقه موفّقیت‌آمیز نباشد، باید سریعاً سزارین را انجام داد. انجام سزارین نیاز به وسایل استریل و فرد آگاه و مجرّب دارد.
دکتر کاتز مي‌گوید: «اگر سزارین در مدّت کمتر از پنج دقیقه انجام شود، نوزاد، سالم و با وضعیت عصبی طبیعی خواهد بود، ولی اگر سزارین بعد از ده دقیقه بعد از ایست قلبی انجام شود، نوزاد یا مرده به دنیا خواهد آمد یا دچار مشکلات جدّی عصبی خواهد شد».
سنّ جنین نیز برای انجام سزارین مهم است. اگر جنین بیشتر از 24 تا 25 هفته عمر داشته باشد، سزارین را باید انجام داد. انجام سزارین در سنّ جنینی20 تا 23 هفته به بقای مادر کمک خواهد کرد، ولی بر جنین تأثیری ندارد و زیر بيست هفتة حاملگی نیازی به انجام سریع سزارین نیست. انجام سزارین علاوه بر بهبود وضع جنین در موفّقیت احیاي قلبی- ریوی مادر نیز مؤثّر است.
عللی که باعث بهبود وضع مادر مي‌شود، عبارت است از:
- خارج شدن جنین و تخلیة رحم موجب کاهش فشار بر عروق مي‌شود و در نتیجه، خون‌رسانی مؤثّرتر و بهتر صورت مي‌گیرد.
- انجام سزارین و قطع جفت موجب برگشت خون رحم و جفت به گردش خون سیستمیک و افزایش حجم خون مادر مي‌شود.
- تخلیة رحم فشار وارده بر دیافراگم را کاهش مي‌دهد و فشار ریوی را بهبود مي‌بخشد.
- تغییر در وضع قلب و تخلیة رحم انجام ماساژ قلبی را راحت‌تر و مؤثّرتر مي‌كند.
- با خروج جنین دیگر نیازی به وضعيت جانبی نیست و انجام احیاي قبلی- ریوی در وضعيت طاق‌باز راحت‌تر خواهد بود.
- در انجام سزارین نباید تأخیر كرد و همان‌طور که گفته شد، باید فردی کاردان و مجرّب این روش جرّاحی را انجام دهد. هنگام سزارین عملیات احیاي ریوی باید ادامه یابد و نباید آن را قطع كرد.
