اثر سوء باقی‌ماندۀ سموم کشاورزی بر سلامت
شنبه 29 اردیبهشت 1403
مسئلۀ آلودگي زمين يکي از مسائل عمدۀ محيط زيست و دغدغۀ مهمّی براي دست‌اندرکاران محيط زيست در سراسر جهان است. با توجّه به افزايش مصرف كود و سموم كشاورزي در دهه‌های اخير و افزايش بيماري‌ها و خطرهای زيست‌محيطي در جوامع انساني، لازم است که در ايران نیز مانند سایر كشورهاي پيشرفته، استانداردهاي باقي‌ماندة سموم در موادّ غذايی و محصولات كشاورزي مورد توجّه قرار گيرد.
از آنجا كه سطح زيركشت محصولات محدود اسـت، توجّه كشاورزان به توليد بيشتر و با كيفيت بهتر در سطح كمتر معطوف شده است. در اين زمینه امكان اصلاح خاك‌هاي نامناسب، شـور و قليايي با كودها و موادّ شيميايي براي افزايش عملكرد خاك‌ها فراهم شده است. همچنين سموم دفع آفات در كاهش خسارات ناشي از بيماري‌ها، علف‌هاي هرز و آفات گياهي بسيار مؤثّر است و باعث افزايش توليد در سطح میشود، اگرچه اين موضوع باعث افزايش باقي‌ماندة سموم در محصولات كشاورزي نيز میشود که منجر به بروز بیماری‌های متعدّد خطرناک در انسان خواهد شد.
آثار سموم و کودهای شیمیایی بر میوه‌ها
در بسیاری مواقع میوه‌ها را قبل از پایان دورۀ کارنس به بازار می‌آورند (به مدّت زمانی که از سمپاشی تا مصرف محصول باید سپری شود، کارنس می‌گویند). در نتیجه سمّ باقی‌مانده بر میوه‌ها به‌تدریج در معده و کبد جمع میشود و بیماری‌های مختلفی را پدید می‌‌آورد.
عوارض کودها و سموم، آنی و کوتاه‌مدّت نیست، بلکه خوردن چنین میوه‌ها و محصولاتی در درازمدّت عوارضی در معده، به‌خصوص کبد ایجاد می‌‌کند. آلودگی‌ها از طریق آب آلوده، خاک نامناسب، کودها، سموم و آفت‌کش‌ها به زنجیرۀ غذایی انسان و حیوان وارد می‌‌شوند و سلامت انسان را تهدید میکنند. توت‌فرنگی، خیار درختی، خربزه و سیب درختی جزو میوه‌هایی هستند که بیشترین میزان سم در آن‌ها وجود دارد.
اثر کودهای شیمیایی بر سلامت انسان
بررسی‌های علمی نشان می‌‌دهد که در کشور ما از کودهای شیمیایی «ازته» یا «نیترات آمونیوم» به‌طور بی‌رویّه استفاده میشود. مصرف بی‌رویّۀ این کودها باعث تجمّع نیترات در گیاه و ورود این ترکیبات سرطان‌زا به بدن انسان میشود.
نیترات‌ها و نیتریت‌ها از چند منشأ به بدن انسان وارد می‌‌شوند:
صنایع غذایی به عنوان موادّ نگهدارنده
تجمّع نیترات در گیاهان و خوردن آن‌ها
آب‌های آلوده.
چند توصیه به مصرف‌کنندگان میوه‌ها و سبزی‌ها
از مصرف سیب‌زمینی و پیاز بزرگ‌تر از حدّ معمول به دلیل زیاد بودن نیترات آن خودداری کنید.
از مصرف سیب درختی و خیار -که شکل زیبایی دارد- خودداری کنید.
در مصرف خربزه دقّت کنید که از زمان سمپاشی آن بیست روز گذشته باشد.
از محلّ تولید سبزی‌ها اطمینان داشته باشید که در مسیرهای آب‌های آلوده یا پس‌آب و فاضلاب شهری نباشد.
ترک‌خوردگی و شکاف در سیب‌زمینی یکی از عوامل مصرف بیش از اندازۀ کود است، پس لازم است که در انتخاب سیب‌زمینی دقّت کنیم.
از پیازهایی استفاده کنید که فشردگی برگ‌های آن زیاد باشد و جوانۀ انتهایی سبز نداشته باشد.
روز جهاني زمين پاک هر سال در 22 آوريل مصادف با 2 ارديبهشت در تمام دنيا برگزار میشود و به همۀ مردم روي زمين يادآوري مي‌شود که نبايد سيّارۀ خود (زمين) را فراموش کنند و باید به فکر حفظ آن باشند. اين روز به منظور ايجاد آگاهي جهاني و سپاسگزاري از مواهب زمين، منابع و ذخاير طبيعي آن است که از سوي سازمان ملل متّحد هر سال طبق مراسم ويژه‌اي در سراسر جهان برگزار میشود.
یکی از راه‌های کاهش خطرات مصرف آفت‌کش‌ها در محصولات کشاورزی استفاده از سموم با دورۀ کارنس کم است. دورۀ کارنس عبارت است از حداقل زمانی که بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول باید رعایت کرد که در این مدّت باقی‌ماندۀ سم در اثر عوامل طبیعی تجزیه شده و در سطح میوه‌ها و سبزی‌ها به حدّ مجاز می‌‌رسد. تعداد روزهای دورۀ کارنس بسته به نوع سم و گیاه متفاوت است. مدّت زمان دورۀ کارنس روی برچسب قوطی سم با عنوان دورۀ کارنس یا با PHI مشخّص شده است. رعایت دورۀ کارنس برای سبزی‌ها و محصولات جالیزی و میوه‌هایی که مصرف تازه‌خوری دارند، اهمّیت حیاتی دارد.
در بسیاری از موارد مشاهده میشود که بعد از سمپاشی و بدون توجّه به دورۀ کارنس در حالی که باقی‌ماندۀ سموم هنوز در نسوج سبزی‌ها و محصولات جالیزی وجود دارد، محصول برداشت و روانۀ بازار میشود و مردم غافل از هر اتّفاق میوه را شسته و با پوست مصرف میکنند.
شستن میوه یا گرفتن پوست آن هنگام مصرف باعث کاهش آلودگى میشود، امّا این کاهش تنها شامل آلودگى‌هاى سطحى است؛ چراکه زدودن آفت‌کش‌هایى که به درون بافت نفوذ کرده باشند، (سموم سیستمیک) تقریباً غیرممکن است و بدین ترتیب مصرف این‌گونه محصولات سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد.
کشاورزان باید در صورت نیاز به مبارزۀ شیمیایی به عنوان آخرین راهکار مبارزه با آفات با راهنمایی کارشناسان حفظ نباتات و کلینیک‌های گیاه‌پزشکی به تهیۀ سموم با دورۀ کارنس کم اقدام کنند. مبارزۀ شیمیایی با استفاده از سموم کم‌خطر -که خاصیت ماندگاری کمتری دارند- گامی مؤثّر برای تولید محصول سالم و سلامت جامعه است.
برای آنکه پس‌مانده‌های آفت‌کش‌ها در اثر عوامل طبیعی تجزیه شده و مقدار آن‌ها در سطح میوه و سبزی‌ها کاهش یابد، لازم است که بعد از آخرین سمپاشی چند روزی محصول برداشت نشود. تعداد روزهای این دوره بسته به نوع سم و نوع گیاه متفاوت است. امّا متأسّفانه در کشور ما کشاورزان و باغداران توجّه لازم را به این مسئله ندارند. چه بسیار دیده میشود که مثلاً محصول خیار را تنها یک روز بعد یا حتّی همان روز سمپاشی برداشت و روانۀ بازار میکنند. در صورتی که قبل از برداشت محصولاتی مانند خیار حداقل سه تا هفت روز باید کارنس رعایت شود.
