نکاتی در مورد منی و اسپرم
جمعه 14 بهمن 1401
مایع انزالی یا منی شامل دو بخش کلی است: بخش زنده و بخش موادّ مغذّی. بخش زنده یا سلولی را به‌طور عمده سلول‌های اسپرم یا گامت نر، که توسّط بیضه‌ها ساخته می‌شود، تشکیل داده‌اند. طبیعت اسپرم یعنی زنده بودن حرکت و شکل ظاهری آن‌ها، همچنین تشکیلات و محتویات مایع مغذّی در عملکرد اسپرم بسیار حیاتی است.
آنالیز مایع منی از دو سطح تشکیل شده‌است؛ سطح آنالیز ماکروسکوپی ـ که در آن حجم و ظاهر، و اسیدی یا بازی بودن آن مورد بررسی قرار می‌گیرد ـ و سطح آنالیز میکروسکوپی که با چشم مسلّح به عدسی‌های دقیق انجام می‌شود. در این سطح تعداد سلول‌ها، میزان حرکت، شکل ظاهری و میزان شکست DNA بخش زایا (اسپرم) و همچنین سلول‌های غیرزایای موجود در مایع منی طی تکنیک‌های تخصّصی محاسبه می‌شوند.
آنالیز صحیح و دقیق نمونۀ مایع منی توسّط آزمایشگاه مستلزم نمونه‌دهی درست مراجعه‌کننده است.
بر اساس شیوه‌نامۀ سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حجم طبیعی مایع منی 1/5cc است. البته باید توجّه داشت که مایع شفّاف اخراج‌شده قبل از انزال قدرت باروری ندارد و صرفاً جهت آماده کردن مسیر عبور و فراهم کردن شرایط مناسب جهت خروج مایع منی است و جزو انزال محسوب نمی‌شود.
حضور سلول‌های اسپرم یا گامت‌های جنسی در همۀ بخش‌های مایع انزالی یکنواخت نیست. بخش اول مایع منی غنی‌ترین بخش از نظر محتوی باروری است و در مقایسه با بخش انتهایی، بیشترین میزان سلول‌های اسپرم در این بخش تجمّع یافته‌اند؛ در نتیجه این بخش قدرت باروری بالایی دارد. بنابراین تأکید می‌شود که همۀ نمونه جهت آنالیز به آزمایشگاه تحویل داده شود و از دست رفتن بخشی از آن، به‌خصوص بخش اولیه منجر به آنالیز نادرست می‌شود که در این صورت فرد باید ناکامل بودن نمونه را به آزمایشگاه گزارش دهد.
مورد بعدی که روی جوابدهی تأثیر خواهد داشت، فاصلۀ بین نمونۀ آزمایش با انزال قبلی است. به‌طور طبیعی سلول‌های اسپرم داخل لوله‌های اپیدیدیم تجمّع می‌کنند و پس از آن به مجرای ادراری سرازیر و از آن جا خارج می‌شوند. از آن جایی که اپیدیدیم هیچ‌وقت به‌طور کامل طی انزال خالی نمی‌شود، مقداری اسپرم همیشه از انزال قبلی در داخل مجرای اپیدیدیم باقی می‌ماند. در این صورت سنّ سلول‌هایی که در انزال بعدی خارج خواهند شد، بالاتر خواهد بود و می‌تواند روی کیفیت نمونۀ آزمایش تأثیرگذار باشد.
طی تحقیقات گسترده‌ای که تا کنون صورت گرفته پیشنهاد شده 2 تا 3 روز قبل از انجام آزمایش آنالیز مایع منی، انزالی صورت نگیرد و نزدیکی انجام نشود.
مراجعه‌کننده نباید از لوبریکنت‌ها و موادّ لیزکننده برای نمونه‌دهی استفاده کند، چون این ترکیبات حاوی موادّ کشنده‌ای هستند که منجر به از بین رفتن بخش زندۀ مایع منی می‌شود.
بهتر است که نمونه در اتاقی که کنار آزمایشگاه برای همین کار در نظر گرفته شده جمع‌آوری شود، ولی اگر بنا به دلایلی ممکن نباشد، فرد می‌تواند نمونه را از منزل به آزمایشگاه منتقل کند. البته باید توجّه داشته باشید دمایی که نمونه طی حمل در آن قرار می‌گیرد، نباید کمتر از 20 و بیشتر از 37 باشد.
آنالیز میکروسکوپی
سازمان جهانی بهداشت استاندارد‌های مشخّصی را برای خصوصیات میکروسکوپی یک نمونۀ مایع منی طبیعی در نظر گرفته است. دارا بودن حدّ استاندارد این صفات به‌طور نسبی قدرت باروری را بالا می‌برد. این خصوصیات میزان زنده بودن و حرکت سلول‌های اسپرم، غلظت سلول‌های اسپرم، شکل ظاهری و میزان شکست DNA سلول‌های اسپرم را شامل می‌شود. در ادامه به اختصار به آن‌ها می‌پردازیم.
غلظت اسپرم و تعداد کلی سلول‌های اسپرم
این دو عبارت، یعنی غلظت اسپرم و تعداد کلی سلول‌های اسپرم، با هم هم‌معنی نیستند. غلظت اسپرم اشاره به تعداد و غلظت سلول‌های اسپرم در هر واحد )سی‌سی( دارد و تعداد کلی سلول‌های اسپرم اشاره به تعداد کلی سلول‌های اسپرم در هر انزال دارد که از طریق حاصل‌ضرب غلطت اسپرم در هر سی‌سی به‌دست می‌آید.
حرکت سلول‌های اسپرم
میزان حرکت اسپرم و نحوۀ حرکت آن‌ها روی باروری تأثیر خیلی زیادی دارد. در مؤسّسۀ کمک‌باروری مهر آنالیز حرکت و تعداد سلول‌ها و همچنین اسپرم توتال با نرم‌افزار Computer aided sperm analysis) CASA) تشخیص داده می‌شود. سلول‌ها توسّط سیستم به دو دستۀ متحرّک و غیرمتحرّک تقسیم شده، سپس نحوه و سرعت حرکت آن‌ها درجه‌بندی می‌شود. در تقسیم‌بندی بعدی متحرّک‌ها در دو گروه اسپرم‌های با سرعت بسیار بالا و اسپرم‌های با سرعت پایین جای می‌گیرند.
طی تحقیقات گسترده‌ای که تا کنون صورت گرفته پیشنهاد شده 2 تا 3 روز قبل از انجام آزمایش آنالیز مایع منی، انزالی صورت نگیرد و نزدیکی انجام نشود. مراجعه‌کننده نباید از لوبریکنت‌ها و موادّ لیزکننده برای نمونه‌دهی استفاده کند، چون این ترکیبات حاوی موادّ کشنده‌ای هستند که منجر به از بین رفتن بخش زندۀ مایع منی می‌شود.
شکل ظاهری سلول‌های اسپرم
اسپرم‌ها اشکال مختلفی دارند و همین شکل‌های مختلف هستند که تعیین یک شکل نرمال و طبیعی را مشکل می‌کند. طی تحقیقات به عمل آمده از دستگاه تولیدمثلی زنان و به‌خصوص مخاط اندوسرویکال بعد از مقاربت و همین‌طور سطح زونا پلوسیدای تخمک، شکل ظاهری را که یک اسپرم برای رسیدن به تخمک و بارور کردن آن نیاز دارد مشخّص کردند.
سلول اسپرم از چندین بخش تشکیل شده‌است. ابتدایی‌ترین بخش اسپرم، که اکروزوم نامیده می‌شود، حاوی یک کیسۀ آنزیمی است که سلول اسپرم برای ایجاد منفذ به‌منظور عبور از زونای تخمک به آن نیاز دارد و اگر این قسمت دچار ایراد باشد، سلول اسپرم قدرت باروری لازم را ندارد. اکروزوم روی سر اسپرم قرار گرفته است. سر اسپرم حاوی اطّلاعات ژنتیکی و مختصر سیتوپلاسم است. سپس قسمت میانی یا گردن قرار دارد که دارای تعدادی میتوکندری یا اندامک‌های تولیدکنندۀ انرژی لازم جهت حرکت دم هستند و قسمت انتهایی یا دم سلول اسپرم است که با حرکات خود باعث حرکت اسپرم می‌شود. مشخّصاً اگر هر کدام از این نواحی طبیعی نباشند، باروری دچار اختلال خواهد شد.
کمترین میزان سلول‌های اسپرم با ظاهر طبیعی در هر انزال براساس استاندارد‌های سازمان جهانی بهداشت 4% است. فردی که در انزال خود کمتر از این میزان سلول با شکل طبیعی داشته باشد، کاندیدای تراتوزو اسپرمی است. باید این موضوع را در نظر داشت که واژۀ اسپرم طبیعی به این معنی نیست که این سلولی که از نظر ظاهری طبیعی است، حامل عوامل پاتولوژیک دیگری نیست.
